Wilt u op de hoogte blijven van blog- updates? Meldt u zich dan via onderstaand emailadres aan voor het “Blog – Alert”!
Grenzen en ruimte innemen. 1-2022
r starten hier op de hulpverleningspraktijk regelmatig groepen voor opleidingen tot ruitercoach of hulpverlener met paarden. Ik stuur de deelnemers vooraf altijd de “paardenregels” die hier gelden toe. Daarin staat onder andere dat je opzij stapt als je ziet dat een paard ergens door wil en jij in zijn weg staat. Of dat je niet dwars door de kudde loopt. En dat je zeker de paarden niet zomaar aanraakt en gaat aaien.
Voor mensen is dat soms echt nieuw: Het paard moet toch voor ons opzij? Of uit onze ruimte blijven? Dan vraag ik hoezo? Wie mag welke ruimte innemen? Een ruimte is ruimte, het woord zegt het al. Hoe heb je ooit geleerd dat jij voorgaat op de ander? Waar en wanneer heb jij dat meegekregen? Wie ging er altijd voor bij jou? Het kan alleen een paardendingetje zijn wat je geleerd hebt in de omgang met paarden. Maar vaak zie ik toch dat ook bij mensen dezelfde ruimte wordt ingenomen. Mensengedrag is mensengedrag, of dat nou onderling tussen mensen te zien is of bij de paarden. Mensen zijn gewoon zichzelf. Een kern van hulpverlening met behulp van paarden!
Juist in de hulpverlening waarin ik samen met de paarden mijn werk doe, zie ik dat terug. Dat gedrag kan te maken hebben met je ervaringen tijdens het opgroeien. Wanneer jij niet (voldoende) gezien wordt, je grenzen niet gerespecteerd zijn, hoe kan dan later verwacht worden dat je de grenzen van de ander ziet en er respectvol mee omgaat? Juist door het contact met paarden hier, ga je herkennen dat je te makkelijk een grens negeert. Maar dat dat andersom bij jou wellicht ook nog steeds grenzen niet worden gerespecteerd. Als paarden onaangenaam dichtbij komen, is jouw grens niet waarneembaar voor het paard. Ben je wel helemaal aanwezig of sluit je je al af voor contact te dichtbij komt? Door te experimenteren ga je ontdekken welke afstand of welke positie nog veilig voor je voelt. Heb je dat een beetje door, dan zal de ander die grens ook kunnen voelen en er naar handelen. Of dat nou een mens of een paard is! Met dank aan het paard.
Wil je meer ontdekken? Meld je dan aan voor een sessie op De Vrije Teugel.
Josien Willemsen
Blog 11-’19 Mijn paard en ik
Wat voor relatie heb jij met je paard? Zijn jullie vriendjes en hebben jullie een klik? Misschien heeft het moeten groeien, begrepen jullie elkaar eerst niet zo goed. Maar door al je inspanningen om je paard te begrijpen, gaat het nu goed. Niet iedereen lukt dat en soms passen jullie niet echt bij elkaar, wat dan?
Ik wil vandaag eens kijken naar de onderlinge verhoudingen tussen paard en mens. Veel mensen hebben een paard om te kunnen rijden of misschien mennen of coachen. Je verwacht dat je paard dat kan en wil, of nog gaat leren natuurlijk. Een paard is duur, niet alleen in aanschaf maar met name in het onderhoud. Je hebt veel nodig en als je nog de pech hebt dat hij ziek wordt lopen de kosten helemaal snel op. Onderzoekje hier, medicijntje daar, de euro’s vliegen de deur uit. Wanneer je je paard aan huis hebt lopen vallen de directe kosten wat mee. Maar denk eens aan het huis of de boerderij die je voor je paard kocht, het land en de stallen, het vriendje want je paard staat uiteraard niet alleen, het hooi en ga zo maar door. Misschien is dat nog wel veel duurder zelfs. En het is veel werk dat kost tijd en inspanning.
Nou kan door al die inspanningen die je doet, de gedachte ontstaan dat je paard je iets verschuldigd is. Hier wil ik vandaag vraagtekens bij zetten. Is dat wel zo namelijk en laten we eens kijken naar dat lijstje. Doe je al die dingen voor je paard? Of doe je dat om je paard een fijn leven te geven zodat jij je hobby kunt beleven? Het lijkt hetzelfde maar dat is het absoluut niet maar vertroebeling ligt voor de hand. Laten we voor “paard” eens motor invullen. Voor je motor heb je een garage nodig, je hebt onderhoud aan de machine want er gaat wel eens wat kapot. Je koopt een huis met garage voor je hobby. Alles lijkt hetzelfde maar zul je ooit denken dat je motor je vriendje is en dat hij wat voor jou moet doen???
Een paard is natuurlijk geen motor maar een levend wezen en in die zin geeft dat andere verantwoordelijkheden voor de eigenaar. Maar het is wel een levend, voelend wezen wat zichzelf is. Hij heeft er niet voor gekozen van een mens te zijn, maar hij is wel afhankelijk van die mens. Dat is per definitie een ongelijke situatie. Wanneer de één van de ander afhankelijk is, een machtsongelijkheid, kan er dan sprake zijn van vriendschap? Verplichting zelfs van de onmachtige?
Ik hoor vaak uitspraken als: ik doe zoveel voor hem, dan mag ik toch verwachten dat hij zijn best wil doen zodat ik fijn kan rijden. Of: Alles zet ik aan de kant en geef kapitalen uit om hem goed te verzorgen, daar mag wel wat tegenover staan! Dat uurtje per dag kan hij zich wel op mij richten.
In mijn ogen klopt dat dus niet. Ja, je doet ongetwijfeld veel voor je paard. Maar dat doe je voor jezelf omdat je hobby dat met zich meebrengt. Daar heeft het paard geen boodschap aan. Gaat het allemaal niet zo goed tussen jullie, dan wordt dat het paard verweten. Is dat eerlijk? Ook al gedraagt je dier zich in jouw ogen vreselijk, tja, dat kan, iedereen draagt zijn eigen ervaringen met zich mee, ook paarden. En hij zal er ongetwijfeld een goede reden voor hebben dat hij doet zoals hij doet. Ervaar je toch vriendschap, liefde van hem, dan is dat geluk, iets extra’s, niet iets waar je recht op hebt. Vriendschap is iets wat vrij geschonken kan worden, laten we daar de waarde van erkennen zonder het “op te eisen”.
04-11-2019, Josien Willemsen.
Blog 9-’19
Veel paardencoaches leggen de gevoeligheid van de paarden als volgt uit (ik ook tot een tijdje terug): Paarden zijn prooidieren en hebben daardoor geleerd om heel alert te zijn en de lichaamstaal van de roofdieren en van elkaar uitstekend te lezen. Dat helpt om te overleven.
Ik denk er inmiddels iets anders over en wil je een paar suggesties aan de hand doen ter overdenking. Ik begin met het taal gebruik, “paarden zijn prooidieren”, is dat niet net zoiets als zeggen dat iemand een autist IS? Alsof zijn hele wezen bestaat uit het autisme en iemand niet ook bijvoorbeeld iemands zus is, of lang is, of goed in techniek is en vul maar in. Een paard is ook veel meer dan een prooi voor rovers! En trouwens, hoeveel dieren jagen er nou eigenlijk op paarden? Wolven, leeuwen, tijgers, dan heb je het wel ongeveer gehad. Maar wat doet een paard dan verder de hele dag wanneer er geen roofdieren in de buurt zijn? Grazen, rondtrekken en ontdekken, spelen en andere manieren van sociaal contact onderling en nog een beetje slapen.
Dat sociaal contact, hun onderlinge vriendschappen of juist onderlinge afkeuring geeft vorm aan hun leefgemeenschap: de kudde. Paarden hebben tot een zekere mate de keus met wie ze optrekken. Als een paard zich niet thuis voelt, niet past in de kudde, dan vertrekt zij. Ze kan tijdelijk in een bachelorgroep gezelschap vinden, vindt een hengst en begint haar eigen groep of wordt toegelaten in een andere haremgroep. Een hengst stapt over naar een bachelorgroep, een wat losser verband is dan een haremgroep en veel minder stabiel. In zo’n groep bestaat er geen leider. Wel ontstaan er binnen zo’n groep vriendschappen en familiebanden spelen een rol. In de onderlinge gevechten ontdekken ze hoe sterk of slim ze zijn en welke plek in de groep daarbij hoort. Leiderschap zit toch al wat anders in elkaar dan tot nog toe werd aangenomen. Het gaat niet om de sterkste, er spelen veel meer eigenschappen mee zoals strategie, verantwoordelijkheid en ambitie. Om zo’n ingewikkeld sociaal systeem te hebben ontwikkeld zal zeker de veiligheid van de groep een rol hebben gespeeld. Het lijkt mij echter ook heel logisch dat het plezier van de onderlinge interactie veel heeft bijgedragen tot hun sociale gevoeligheid. Een grotere kwaliteit van leven! Ze handelen zo omdat het direct een goed gevoel geeft en zijn uiteraard niet bewust bezig met overleven. Net zoals mensen dat niet doen maar wel graag bij een familie en groep willen horen omdat ze dat een thuis geeft.
Ik praat dus niet meer over prooidieren en heb het over hun keuzes in hun samenleving als oorzaak van hun grote onderlinge gevoeligheid. Onderlinge gevoeligheid?? Ja, daar hebben we ook een antwoord op: hoe harmonieuzer de kudde is, hoe beter er naar buiten kan worden gewaakt voor gevaar. Ja dat is waar en het resultaat is voor paarden dat ze belang hechten aan fijne onderlinge relaties en daar actief in handelen. Dat doen ze door kuddegenoten te troosten, te helpen bij ontspanning, te rouwen bij de dood en grote waarde te hechten aan vriendschap. Vriendschap kan dwars door alle rangen en standen van de kudde heenlopen, is persoonlijk en langdurig.
Ik kijk dus nu met andere ogen naar hun onderlinge relaties. Is dat vermogen niet veel meer van belang dan het abstracte “overleven van de soort” wanneer het gaat om waarom paarden doen wat ze doen in contact met een mens?
11-9-19, Josien Willemsen
Blog 52 Paarden in de hulpverlening
Afgelopen jaar bestond mijn Hulpverleningspraktijk De Vrije Teugel 10 jaar. In die periode is er veel veranderd. Bij de start moest ik opboksen tegen veel verbazing en ook wel afkeuring. Hoe serieus kon het genomen worden, paarden die ons zouden helpen? En pas na een persoonlijke ervaring voelden mensen dat het waardevol was, dat er zeker “iets” veranderde of verschoof na een sessie met de paarden. Het zijn nog immer zeer intense momenten wanneer een paard iets zeer persoonlijks doet waardoor de cliënt diep geraakt wordt.
Nu zijn er inmiddels geloof ik iets van 9.000 paardencoaches in Nederland met een grote variabiliteit in opleiding, achtergrond en werkwijze. Er zijn al paarden met burn outs en de paarden worden op allerlei manieren als coach ingezet. Dat gaat van therapeutisch rijden tot spiegelsessies, van in vrijheid in hun kudde tot oefeningen aan een halster ter bevordering van sociale vaardigheden of al voltigerend. Er wordt uitgegaan van een veelheid aan opvattingen over paarden en paardengedrag. Ook ik ben daarin veranderd en heb nieuwe dingen geleerd.
Niet langer ga ik uit van kennis over onderzoek naar paardengedrag bij de huidige gedomesticeerde paarden. Ik kijk naar natuurlijk gedrag binnen vrij levende kuddes. Opvattingen over dominantie en leiderschap worden door nieuwe studies op zijn minst discutabel. Agressie of leiderschap speelt een veel minder grote rol of beter gezegd een heel andere rol bij wilde paarden dan bij onze huisdieren. ( https://epona.tv/bonding-behaviour-largely-ignored-by-scientists ) Bij ons, in de omstandigheden waaronder wij nu paarden houden, vertonen ze 20 keer meer agressie naar elkaar dan in hun natuurlijke staat. Vraagje tussendoor: zou dat voor ons mensen ook gelden door de onnatuurlijke omstandigheden waarin we leven? Het opgroeien binnen hun geboortekudde met bekende paarden om zich heen, inclusief een vader, waardoor een veilige hechting kan ontstaan, welk gedomesticeerd paard kent dat? Welke opgroeiende hengst leert op zo’n manier sociale vaardigheden gedurende zijn leven?
Er is inmiddels veel aan ondersteunend bewijs waarom paarden mensen kunnen helpen. De iets lagere hartslag bij paarden waardoor we ons rustiger voelen, de iets hogere temperatuur waarin we koestering ervaren, de aandacht die we wederzijds voor elkaar hebben en leidt tot oxytocine aanmaak waardoor we ons gelukkiger voelen zijn een aantal gronden. Kijk je verder naar paarden dan zie je het kuddegedrag wat lijkt op mensengedrag, gericht op harmonie en ontspanning. Een paard houdt zich niet bezig met werkstress, relationele teleurstelling of langdurige verwijten door veel meer in het hier en nu te leven. Wij mensen volgen om die reden mindfulness trainingen…
Hoe komt het dat paardencoaching zo’n vlucht kan nemen? Wat ontbreekt bij ons dat we dat bij paarden of andere dieren gaan halen om het contact met onszelf en de mensen om ons heen te verbeteren? Het is waar, één van onze vermogens is het vermogen om een relatie op te bouwen met een lid van een andere soort dan wij zelf zijn. Verklaart dit de huidige populariteit? Nauwelijks, zou ik denken! Maar wat is er dan wel aan de hand?
Zijn we zijn zo vervreemd geraakt van onze eigen natuur dat we zoeken naar wegen om die te herstellen? Waartoe zijn we geëvolueerd? Tot het leven in overzichtelijke gemeenschappen waarin we de leden individueel kennen. Tot leven in een tempo wat past bij wat onze zintuigen kunnen bevatten. Tot een leven waarin je kunt kiezen bij wie je wel of niet in de buurt wilt zijn, kunnen doen wat goed voor je is. Dat is de natuur, niet goed of slecht maar zo is het. Een survival of the fittest. Wie zich kan aanpassen blijft, de rest valt om. Zo zorgt “de natuur” dat een soort zich kan
handhaven, gaan veranderingen te snel dan sterft de soort uit. Denk aan de huidige afbraak van poolijs en de moeite die de ijsberen hebben om te overleven.
Het past in de huidige tijd om meer aandacht voor het gevoel te hebben. Klopt dat wel? Ja, al lijkt dat misschien niet zo. Er is vooral aandacht voor rationaliteit, voor onderzoek en statistiek (Is het wel bewezen? Welk onderzoek toont dat aan?) En uiteraard komt daar een reactie op: mijn gevoel zegt me…….en daar moet ik (meer?) naar luisteren!
De paarden zittend uiteraard in de “voelhoek”, tegenover de grote rationaliteit en ontpersoonlijking van de bureaucratische maatschappij met zijn enorme regelgeving waardoor het doel van de regel, rechtvaardigheid bevorderen, verloren dreigt te gaan. Een herontdekken van de wijsheid van je gevoel is een verademing, soms een zielservaring. Geen wonder dat mensen daar warm voor lopen, juist als je het, soms onbewust, zo gemist hebt! Weer opnieuw een aansluiting op het continuüm, het is groter dan jijzelf.
Hoe is het voor de paarden om die rol te krijgen? Paarden hebben door de eeuwen heen verschillende rollen gespeeld voor mensen. Van vleesleverancier naar helper op het land, partner in oorlog, trekdier bij menselijke migraties en instrument voor onze sportieve aspiraties, de paarden bleven in de mensenwereld bestaan. En nu worden ze als leermeester, als boodschapper gezien.
De laatste rol is de slechtste nog niet waarschijnlijk, maar ik ben bevooroordeeld. Een kind van deze tijd en bovendien werk ik met de paarden in een hulpverleningspraktijk… De rol komt tegemoet aan hun eigen verlangen een harmonieuze groep te vormen. Een groep waarin een emotionele rust heerst. Die rust te bevorderen in hun omgeving, ook bij mensen, geeft hun een kans hun vaardigheden daarin te ontwikkelen en komt de kudde ook ten goede. Het feit dat ze in contact worden gebracht met onstabiele of emotioneel verwarde mensen, lijkt me dan weer niet fijn voor ze. Al zal dat alle eeuwen wel een rol hebben gespeeld. “Iedereen” heeft wel wat, of je nu als cliënt komt of als manegeruiter, zou er verschil zijn?
Maar wat zou er gebeuren als wij de paarden vragen naar die rol? En zouden wij het antwoord kunnen begrijpen als mens?
Josien Willemsen, 03-01-2018
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 50, 31-1-2017
Wat nou als…
“Ik ben een echte bosruiter! Ik vind het heerlijk om lange ritten te maken in de vrije natuur. Maar ik heb wel een probleem, ik word steeds banger van mijn paard buiten en hij gaat er zomaar opeens vandoor. En dat is wel heel vervelend, het wordt gewoon gevaarlijk en ik word steeds banger.”
Dit is wat ik afgelopen periode tegenkwam in één van mijn sessies. Angst voelen en dat nog wel bij je paard is heel naar, maar komt toch best vaak voor. En ja, het is natuurlijk ook vervelend. Het beeld wat je van jezelf hebt: bosruiter zijn, past niet meer bij hoe je je voelt. Dat gevoel wil je kwijt natuurlijk, een heel menselijke reactie. Wat we denken moet overeenkomen met wat we voelen, iets anders verdragen we slecht. Cognitieve dissonantie heet dat. De behoefte om gedrag en gevoel in overeenstemming met elkaar te brengen. Dat kan op twee manieren. We passen ons gevoel aan, ach, ik ben er wel klaar mee, buiten rijden is ook niet zo leuk, ik ga serieuzer aan de gang. Of: we negeren of ontkennen dat gevoel en gaan door op de weg dat het geweldig is om lekker buiten te rijden. Maar ach, het paard is niet geschikt, dus wil ik een ander paard.
Beide wegen kunnen werken, want als je weer op één lijn zit met jezelf, voelt het weer goed. Als paardenhulpverlener denk ik echter: Wat maakt het paard zichtbaar wat er bij de mens onbewust speelt? Dit zou dus een derde weg kunnen zijn die je aangaat om je vervelende probleem aan te pakken. Uiteraard ligt de keuze van de weg bij de vraagsteller.
Wat zou het paard de mens kunnen tonen bij het buiten rijden en het wegschiet gedrag? Mijn eerste vraag is: wat geeft het buiten rijden jou? Of waar staat een buitenrit met je paard bij jou voor? Een antwoord zou kunnen zijn: geweldig! Helemaal los van de dagelijkse dingen, we ontvluchten samen even alle druk! In het antwoord zit het “ontvluchten” en er zit het “samen” in en “druk”. Wat zit er in je dagelijks leven waardoor je naar “ontvluchten” verlangt? Of wat zit, of ontbreekt er in je dagelijks leven dat je “samen” iets kunt ervaren? Wat geeft jou druk? Druk om te presteren, druk om te slagen, enz. Dit zijn vragen naar hoe je je leven ervaart, hoe je misschien iets uit, of compenseert waar je behoefte aan hebt. Want naast dat ik natuurlijk helemaal begrijp hoe fijn het is om samen met de paarden van alles te beleven, haal ik er altijd ook informatie uit. Het zegt iets over je behoeften en of ze wel of niet voldoende aan bod komen in je hele leven. Vooral als het juist ook problemen op gaat leveren zoals in dit bovenstaande vraagstuk van het er vandoor gaan blijkt. Als het namelijk geen grote betekenis voor je heeft, stop je gewoon met buitenrijden en ga je wat anders doen.
Misschien staat “ontvluchten” voor vrijheid, los van de druk, verwachtingen of regels in het dagelijkse leven. Verdere vragen kunnen dan zijn: Wat of wie houdt jou zo vast, of klein, of beknot jou, waardoor je wilt vluchten? Soms laat het paard gedrag zien wat we eigenlijk zelf vertonen, maar veel verdekter. De twee wezens, mens en paard worden al rijdend samen één. Het paard toont wat het waarneemt en sluit daarbij aan. Door dat te beseffen, kun je anders naar je eigen verlangens kijken. Zo kom je op nieuwe inzichten en misschien ontdek je dat je zo je beleving van het buiten rijden kunt herkennen. Het kan zijn dat wanneer je je werkelijke probleem onder ogen ziet en daar wat aan gaat doen, het plezier in de bosritten weer helemaal beleefd kan worden. Juist samen met je
paard, zonder onbewust verborgen agenda en dat zijn wegschieten over is. Ik zeg niet dat het allemaal zo is! Maar onbewust komt er vaak dat bij de paarden uit, waar je in de rest van je leven de controle kunt blijven vasthouden. En paarden en controle, dat is geen gelukkige combinatie!
Je mag in dit stukje op zoek naar wat jij er voor jezelf in herkent!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 49, 9-12-2016,
Nieuwe ontmoetingen bij de paarden.
De afgelopen periode is het best druk geweest met aanmeldingen voor één van de opleidingen tot paardenhulpverlener. Dat kan de basiscursus zijn, de verdiepingscursus of studenten die de minor paard en hulpverlening van de NHL willen doen. Al afgestudeerde hulpverleners komen voor de complete Post HBO opleiding Paard en hulpverlening die ik vanuit de NHL Hogeschool in Leeuwarden verzorg samen met collega docenten. Alleen hier al een ruime keus in opleidingen dus!
Iedereen komt eerst gewoon hier voor een gesprek over wensen en verwachtingen en dan een paardenontmoeting. Vanaf dat moment zijn studenten en cliënten gelijk in hun ontmoeting met de paarden. Zo’n onderscheid maken wij, mensen namelijk en niet de paarden. Een mens is een mens en die gaan ze op hun manier ontmoeten.
Mijn paarden zitten in de “winterstand”, niet omdat het zo koud is maar omdat ze nog maar beperkt op het land kunnen in verband met de natte kleigrond hier. Dat betekent dat ze meer in hun paddocks staan en daar is minder te doen voor ze. Gelukkig heb ik van een buurman een hele bult wilgentakken mogen ophalen nadat zijn wilgen zijn geknot. Zo veel, dat ik genoeg heb voor de hele winter om ze dagelijks takken te kunnen geven. Hooi hebben ze namelijk best snel op, ook al zit dat in hooinetten. En aangezien ik allemaal eetgrage pony’s heb is onbeperkt hooi voor hen beslist geen optie! Voor hun is het fijn wat te doen te hebben, de takken te schillen, lekkers te sorteren en veel te kauwen, het houdt ze uren bezig. Dat is gezond voor hun hele lijf. Ze blijven in beweging, gebruiken hun spieren, hoeven en tanden om de takken klein te krijgen en bewegen dus veel meer dan zonder die takken. Door de beweging blijft het hele lijf goed functioneren, van spijsvertering tot bloedsomloop, maar juist ook hun psychische gesteldheid . Paarden kunnen best luieren, maar vele uren op een dag staan nietsen en dat iedere dag weer, daar blijft een paard niet blij mee. En hoe kan ik nou met mijn paarden werken als ze zich niet goed en tevreden voelen?
Want wat gebeurt er als een paard zelf grote behoeftes heeft? Wanneer er dan een cliënt komt, heeft hij daar dan aandacht voor? Of gaat hij zelf communiceren dat hij wat wil doen/ wil eten/ wil lopen? Het gedrag wat mijn paard dan laat zien, zegt meer over hemzelf dan over de cliënt. Het zou wel leuk zijn want misschien doet de communicatie en het begrepen worden door de cliënt, hem veel goed. Maar ik heb toch het idee dat cliënten daar niet voor zouden moeten betalen… Nee, een gezond en tevreden paard, die heeft wat over om te geven aan een ander. Die maakt vanuit eigen comfort contact en heeft de ruimte om in te gaan op wat hij bij die ander gewaar wordt.
En dan gebeurt het altijd weer! De mens voelt zich aangekeken, werkelijk gezien door het paard, de ander en er is ogenblikkelijk die diepe geraaktheid. Haast magisch en groots om te voelen. De ogen van het paard kijken ver bij die mens naar binnen, zien dat wat ze zelf nog niet durven zien. Maar daar is het opeens. Allerlei zaken vallen op hun plek bij die mens die daar voor het paard staat. Maskers vallen weg, kwetsbaarheid wordt opeens kracht, kunnen huilen een erkenning. Dan is de heling begonnen en na afloop gaan mensen als een ander mens naar huis. Prachtig om daar getuige van te mogen zijn.
Na afloop ga ik de hooinetten maar weer eens vullen… en mijmer zelf nog wat na over wat er nou toch gebeurde en neem een kopje thee.
De Post HBO Paard en hulpverlening start 28 januari 2017, enkele deelnemers kunnen nog geplaatst worden.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 48: Paardvisie
Paarden in de hulpverlening, hoe zit dat met hun belasting?
Er moeten inmiddels vele honderden paarden werken in de hulpverlening of coaching van mensen! Wat houdt dat eigenlijk precies in? En hoe zien hun dagen er uit? Welke opleiding krijgen ze en kan ieder paard dat werk doen?
Bijna maandelijks krijg ik wel een paard of pony aangeboden “voor de hulpverlening” want “ het is zo’n lief dier” maar helaas met een blessure, over of gewoon oud. Blijkbaar hebben mensen een beeld van hulpverlening met paarden dat er zomaar een paard ingezet kan worden. Ze verwachten dat hij aandacht en knuffels krijgt en verder? Ja, ze hoeven toch verder niets te doen??
Het is niet vreemd dat mensen dat denken, laat ik dat voorop stellen. Naast de methodes waarbij een paard ook bereden wordt door de cliënt, ziet een sessie er gemakkelijk uit voor het paard. Hij staat maar wat en de mensen praten of leiden het paard ergens langs of over. Zoveel hoef je daar niet voor te kunnen. Maar klopt dat beeld wel? Wat gebeurt er nog meer, emotioneel en aan lichamelijke processen?
Communicatie
Hulpverlenen met of zonder paarden gaat via communicatie. Dat kan communicatie zijn met woorden of, zoals paarden communiceren met lichaamstaal, energie en focus. Communicatie is 2-richtingverkeer. Paard en mens(en) reageren op elkaar, op hun omgeving en op hun innerlijke toestand. Niet alle mensen praten even gemakkelijk, net zoals het ene paard veel meer contact zoekt dan het andere. Ook de gevoeligheid voor anderen speelt een rol. Hoeveel empatisch vermogen bezit je zelf of het paard? Ieder kan die signalen opvangen waar je bekend mee bent. Mensen die opgroeien in een gezin met geweld, zullen als eerste frustratie, innerlijke spanningen en agressie waarnemen. Zo heeft ook ieder paard een andere socialisatie doorlopen die hem maakt tot wie hij nu is.
Paarden met eigen problemen
Een paard wat vroeg is weggehaald bij zijn moeder, veel verhuisd is en van eigenaar is veranderd of erg ziek is geweest, heeft een ander referentiekader dan het paard wat altijd “thuis” is blijven wonen. Ook een paard wordt net als een mens gevormd door zijn ervaringen. Daar mogen we zeker bij stil staan voor we het dier een nieuwe baan aanbieden. Want niet alle ervaringen maken dat een paard geschikt is voor de begeleidingsrol. En lief zijn alleen is niet genoeg! Behalve dan misschien als er alleen een knuffelpaard nodig is. Het paard moet een duidelijke eigen mening(reactie) hebben om daarmee informatie te geven aan een cliënt. Wanneer een paard zich perfect aanpast aan iedereen en altijd komt om geaaid te worden, dan zegt dat iets over het paard zelf en veel minder over de cliënt. Wanneer het paard heeft geleerd (of nooit heeft afgeleerd!) om een eigen reactie te mogen geven zoals weglopen, gaan draven of galopperen of totaal geen interesse te tonen, geeft hij
informatie. Wat is er met de cliënt dat hij zo reageert? Wat zegt het de cliënt zelf, zonder als begeleider al een (invullende!) verklaring te geven? Bij wat is de aandacht van de cliënt?
In dit voorbeeld valt te zien dat het paard gezond moet zijn en niet in de laatste plaats geestelijk, om een duidelijke reactie te kunnen geven. Een kreupel paard zal niet zo snel weg draven en een paard met learned helplessness zal dat evenmin durven zonder een opdracht daartoe te krijgen!
Effecten voor het paard
Wat levert het een paard op om te reageren op mensen met problemen? Ten eerste natuurlijk wordt de sfeer verbeterd wanneer mensen weer congruent met zichzelf worden en daarmee duidelijke signalen communiceren. Het paard heeft dan weer duidelijk inzicht in zijn omgeving en daar houden paarden van. Ten tweede en dat heb ik zelf een aantal keren meegemaakt, stijgt het zelfbeeld en het zelfvertrouwen van een paard (als ik dat zo even mag zeggen) doordat hij serieus genomen wordt, zelf mag handelen in vrijheid en dat gewaardeerd wordt. Hij merkt dat hij invloed heeft en de ander tot inzichten en acceptatie komt, want dat is vaak het effect van een sessie. Het paard heeft zo een manier om zijn rol in de kudde (paarden en mensen samen) te kunnen nemen, passend bij zijn eigen aard en karakter. Hij krijgt waardering voor WIE hij is en niet voor wat hij KAN! En een paard kan groeien in die rol. Als zulke contacten bij het paard passen tenminste. Een dier wat niet erg op mensen is gesteld, zul je dus hier geen plezier mee doen.
Wordt het paard belast?
In de eerste ontmoeting tussen cliënt een paard is er nog geen sprake van rust of congruentie. Juist van een emotionele rollercoaster of heftige gevoelens soms tot aan agressie of depressie toe. Wanneer een paard een mens niet goed begrijpt, blijkt zijn bloeddruk en hartslag snel op te lopen. Dat is dus enig bewijs voor de belasting. Dit komt b.v. voor bij het aanleren van oefeningen bij het rijden of grond werk. Of dit ook direct van toepassing is bij hulpverleningssessies durf ik zo niet te stellen, maar ik kan het me wel voorstellen. En is dat erg voor een paard? Het voorbeeld van de misverstanden bij het rijden, komt natuurlijk heel vaak voor bij alle paarden die getraind worden. Ook zij worden blootgesteld aan allerlei emoties van mensen, al dan niet onderkent, dus dat lijkt helemaal “gewoon” voor ze. Ze kennen het dus wel van mensen, die voor hen onduidelijke communicatie. In het gedrag na de sessie zie ik hoe groot de belasting was. Ze kunnen gaan rollen, elkaar opzoeken voor een krauw sessie, grazen of weg spurten. Dat laatste zou ik zien als signaal van is te veel geweest, evenals te rustig gedrag trouwens.
Wanneer het gaat om begeleidingen op de grond, is er geen speciale training nodig voor hun lichaam. Hoe ik omga met hun emotionele belasting is als volgt:
1. Ik werk met ze in hun eigen paddock of weiland in hun stabiele kudde
2. Ik observeer ze vooraf en kijk hoe de kudde energie is en of ze aandacht hebben voor wat er buiten de kudde is.
3. Ik wacht tot een kudde zich aanbiedt.
4. Nieuwe of jonge dieren houd ik uit de wind door soms te zeggen tegen de cliënt dat hij wel mee mag doen, maar niet gekozen mag worden om mee door te gaan.
5. Ik doe iets met wat ze communiceren zodat er voor hen ook een reactie volgt. (actief luisteren)
6. De kudde die naast de werkende kudde staat, krijgt ook de energie mee van wat er gebeurt, maar hoeft zelf niets te doen. En doet zo toch ervaring op in hoe mensen zich kunnen gedragen.
7. Ik werk met ze in hun vrijheid, willen ze weg, dan laat ik dat gebeuren.
8. Ik werk niet vaker dan zo’n 3 keer per kudde per week.
9. En dat alles tenzij ze zelf wat anders aangeven.
10. O ja, ik ken mijn paarden door en door, de meesten zijn bij mij geboren.
Josien Willemsen, 17-06-2016
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 46 & 47
Wat is de betekenis van leiderschap voor ons?
Over leiderschap, dominantie, dynamiek, de baas zijn, samenwerking en vriendschap.
“Zorg dat ie je als leider gaat zien” en “laat hem niet de baas worden over jou, jij bepaalt wanneer hij mag draven, stoppen, enzovoort”. “Als hij niet luistert, ziet hij jou niet als leider, hij moet op jou vertrouwen”. Dit zijn allemaal uitspraken die je vast wel eens hebt gehoord tijdens jouw omgang met je paard of pony. Ik tenminste wel en dan dacht ik: ik wil helemaal geen leider zijn, wel een vriend! Maar ja, paarden hebben een leider nodig, wordt er dan gezegd, geen vriend. Dat zou wat worden, als je een paard inspraak geeft, daar maakt hij toch maar misbruik van…
Gelukkig verandert er veel momenteel en er komt steeds meer onderzoek beschikbaar over kuddegedrag in het wild. Daar werd eerder gewoon niet aan gedacht. Een paard is een paard en hij heeft nog van dat “wilde” gedrag, vluchten en zo en schoppen naar elkaar. Kijk maar hoe hardhandig ze naar elkaar zijn! Wordt er dan gezegd. Ja dat zien we inderdaad. Maar is dat hun natuurlijke gedrag? Of het gedrag van paarden die niet volgens hun natuur kunnen leven?
Als je weet dat paarden in kleine, stabiele kuddes leven waarin de merries vaak verwanten zijn van elkaar, kijk je al anders. De hengst leeft een tijdje bij de kudde en wordt dan weer opgevolgd door een andere, sterkere nieuwe hengst. Binnen de kudde is er een merrie die de anderen graag volgen. Maar ook is er een merrie die bijvoorbeeld dorstig is en dus op weg gaat naar de drinkplaats en de anderen volgen haar. Hé, hoe kan dat? De rollen liggen niet zo vast en ieder dier leidt en volgt de groep wel eens. Een paardenkudde is een dynamisch geheel. Hengsten leven ook in een kudde, een bachelor groep die redelijk stabiel is en de dieren zijn vaak verwanten van elkaar. Dan snap je waarom het bij de mensen levende paarden heel anders toe gaat. Ze worden namelijk heel anders gehouden. Familiebanden worden door ons verstoord, veulens worden veel te snel bij hun moeder weggehaald en ze worden zelden ook door hun vader opgevoed.
Ik heb bij mijn Shetlander familie twee maal een hengstveulen zien opgroeien en ik verzeker je: de vader heeft een belangrijke rol. Sommige paardenfokkers hebben vaak nog wel iets van een familie, bepaalde merriestammen waarbij de moeders en dochters redelijk in familieverband kunnen leven. Maar als je kijkt naar de vele liefhebbers die een paard kopen, zij onttrekken dat paard aan hun eigen familie. De familiegroep geeft een stabiele, veilige basis voor paarden om groot te worden en hun eigen plek in te nemen.” It takes a band to raise a foal” in navolging van: it takes a village to raise a child. Plots is het paard alleen. En ja, tegenwoordig krijgen ze gelukkig vaak wel een maatje. Maar een maatje is nog geen broer of zus en het zal een lange tijd kosten, voor ze elkaars gedrag goed kennen en er op kunnen anticiperen. Ze kunnen best meteen aan elkaar gaan kleven uit angst en onveiligheid. Maar dat is nog geen gezonde vriendschapsband. Het dier mist de veilige basis met familie van waaruit ze hun omgeving tegemoet kunnen treden.
Ik heb zelf 2 familiegroepen, 3 broers die allen bij mij zijn geboren en de al genoemde Shetlander familie. Daarnaast nog een merriegroep met dieren die allemaal verschillend zijn en waar
nieuwkomers bij zijn komen wonen. Het verschil is groot en voelbaar als je naar ze kijkt. Ook al kennen sommige merries elkaar al meer dan 5 jaar en kunnen ze goed met elkaar overweg.
Waar ik aandacht voor wil vragen is dat het gedrag wat we van die van familie verstoken dieren heel anders is dan binnen een familiegroep. Met dieren die zich onveilig voelen, niet al van jongs af aan in een bepaalde positie komen en daar dus voor moeten strijden, zie je ook veel meer strijd, ze zijn hardhoeviger en hebben kortere lontjes. Dat zijn wij als normaal paardengedrag, we denken dat het er zo aan toe gaat tussen paarden en dat beeld klopt niet.
In een familiegroep is er zelden strijd om het leiderschap. Leidster zijn is namelijk helemaal niet zo leuk! De leidster is de leidster omdat de dieren haar vertrouwen en graag volgen. Ze is verantwoordelijk voor de rust en de regels binnen de groep en grijpt in om te corrigeren, te troosten of te kalmeren. Niet omdat ze de sterkste is of de meest dominante. Nee, juist niet, vaak merk je de leidster nauwelijks op omdat zij niet op de voorgrond treedt. Zij is verstandig en voorzichtig en dat geeft de anderen rust. Is dat niet langer het geval, dan volgen ze een andere merrie of ze sluiten zich aan bij een andere kudde.
Wat kunnen we met deze kennis? Begrip hebben voor de behoeften van een paard. Rekening houden met hum onderlinge banden voor zover dat mogelijk is. En zorgen voor stabiele, langdurige kuddeverbanden. Dan ben je een veilige leider voor hem.
Tot slot: wat leert het over je eigen positie in de omgang met je paard? Word je zo heerlijk rustig bij je paard? Dat geeft te denken wie weet is je paard de leid(st)er en jij de kuddegenoot! Lekker relaxed en heel verstandig! (en soms draaien jullie de rollen om)
Over paardengewoontes (blog 47)
Natuurlijk gedrag, vriendschap versus leiderschap, conditionering, tweezijdig contact
Wonderlijk eigenlijk als je er bij stilstaat hoe een paard zich aan een wildvreemd mens geeft. Zich laat leiden, berijden zelfs en over laat halen op aangeleerde commando’s om allerlei dingen te doen die hij van nature niet zou doen. Zoals bijvoorbeeld recht op een (mensen)massa toelopen, bij geknal en herrie stil blijven staan, bij zijn paardengroep weglopen of juist niet mee galopperen als zij weg gaan.
Waarom doet het dier dat? Als hij echt niet zou willen, zou de training niet slagen, wordt gezegd. Maar is dat wel zo? Veel dieren leren de vreemdste zaken van mensen, kijk naar olifanten, dolfijnen of leeuwen of, veel dichterbij huis voor de meesten van ons, de hond of ons eigen paard.
Laten we eens naar onszelf kijken. Wat doen mensen allemaal onder invloed van een trainer of leider? Ook wij doen dingen die tegen onze natuur ingaan: we laten ons oorlogen insturen, met bomgordels om zelfmoordacties ingaan of andere mensen of dieren misbruiken voor ons eigen plezier. Welk geconditioneerd plezier dat is, laat ik even in het midden. Alle levende wezens op deze planeet zijn waarschijnlijk te sturen in hun gedrag, daarop zijn de leerprincipes van belonen en straffen gebaseerd. Uiteraard is dit een principe van adaptatie, aanpassing wat een nuttig evolutionair principe is. Het principe helpt de soort om te overleven maar zegt niets over goed of kwaad. Mensen en veel hoger ontwikkelde dieren hebben echter een geweten of een bepaald gevoel van goed en kwaad of rechtvaardigheid (Frans de Waal) daar kunnen we niet langer omheen.
Veel mensen die met paarden omgaan, hangen nog het conditioneringsprincipe aan. Een paard moet vooral veel leren (dat is makkelijk voor ons mensen) gehoorzaam zijn, geen eigen initiatief tonen en door ieder mens dus te leiden te zijn. Daarvoor hebben we algemene regels uitgedacht, de hulpen, in feite zijn dat commando’s waarop het bedoelde gedrag getoond moet worden. Die regels hebben we ingesteld omdat een paard vele malen sterker is dan wij, gevaarlijke wapens heeft, hoeven, tanden, zijn snelheid en lenigheid(bokken!) en een vluchtdier zou zijn, dus altijd onvoorspelbaar in zijn gedrag. En het is onze verantwoordelijkheid het paard zo “op te voeden”. (heeft mijn pony ooit wel eens gebokt terwijl ik er op zat? Kan me dat niet herinneren)
Dat laatste wil ik eens bij stilstaan. Dat een vluchtdier zijn. Ja, het is waar er zijn grote rovers die wel op paarden jagen, maar zijn dat er veel? Nauwelijks, er zijn poema’s in Amerika, tijgers in Azie, wolven of hun naaste verwanten kiezen wel eens paarden als maal en dan heb je het wel gehad. Hoe komen wij mensen er dan bij ze zo te benaderen? Kijken we wel goed naar paarden en hun gedrag en zien we dan wel hoe ze werkelijk zijn? Nauwelijks, want we kunnen bijna nergens meer paarden zien in hun natuurlijk gedrag. Dus we blijven elkaar maar herhalen: een paard kan altijd onvoorspelbaar reageren! Pas op! Als je niet als jager/prooi denkt en doet met paarden, is de onderlinge omgang helemaal niet zo onvoorspelbaar en vliegen ze er niet “uit het niets” vandoor. Gelukkig kom ik steeds meer collega’s tegen die de werkelijke aard van paarden herkennen. Maar paarden moeten zeker alert zijn op hun omgeving en de echte gevaren kunnen onderkennen door het lezen van de lichaamstaal van hun eventuele vijand. Verder zijn ze vooral bezig met grazen en hun onderlinge betrekkingen. De mate waarin dat tijd en inspanning kost is sterk afhankelijk van het leefgebied van
de betreffende kudde. Wat doen ze dan verder? Ze onderzoeken hun leefgebied, leren van ontmoetingen met andere dieren, verkennen nieuwe streken en genieten van hun onderlinge vriendschappen.
Paarden kiezen vrienden, ze hebben vaak een boezemvriend(in) en een stuk of vijf gewone vrienden. Als je in staat bent vriendschappen te sluiten en te onderhouden, ben je ook in staat om een afkeer te voelen voor een ander paard (of mens). Ook dat ontwikkelen ze inderdaad. Hoe gaan vrienden met elkaar om? Ze willen graag in elkaars nabijheid zijn, er is geen of weinig sprake van de baas spelen over die ander (dan duurt de vriendschap niet lang!) ze delen samen graasgebied, vliegen verjagen en doe aan wederzijds lichaamsverzorging. Ze steunen elkaar bij ziekte of stress door in elkaars nabijheid te zijn, door in systemisch contact met elkaar te staan en daardoor lichaamssignalen te voelen van elkaar en te beïnvloeden.
Herkenbaar? Je kunt kiezen welke rol je graag wilt naar je paard, maar het paard heeft zelf ook een keuze en vindt jou niet altijd de liefste. En als het goed is komt zijn paardenvriend op plaats één. Maar je kunt natuurlijk beter je best gaan doen!
Vriendschap staat haaks op: Verwachting van gehoorzaamheid. Eenzijdig leiderschap. Alleen praten en niet luisteren naar je paard. Consequent zijn want geen situatie is gelijk en vraagt altijd weer wat anders. Het paard beletten zijn eigen gevoelens te ervaren. Eenzijdige training, waarin jij bepaald wat het paard moet leren.
En inderdaad, het blijft wonderlijk dat de paarden zich toch vaak zo schikken naar wat wij graag willen! Paarden zijn misschien wel een beter soort mens?? Maar wat kost hun dat? Pijn en ongemak, denk aan bitten en zelfs relatief simpele dingetjes als manen trekken opdat ze makkelijk in te vlechten zijn, doen pijn en veroorzaken stress! Hun hele dagindeling wordt door ons bepaald, ze hebben geen zeggenschap over hun activiteiten, nog met wie ze die ondernemen en wanneer. Is dat paardwaardig?
Nee, ik heb geen oplossing, zeker geen makkelijke, maar is dat een reden om niet te kijken naar onze houding tegenover een paard?
Josien Willemsen
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 45 . 01-01-2016
Een paard is een nudist!
Paarden, lichaamstaal, zintuigelijke waarneming, communicatie en …. dekens.
Ethieklessen vind ik een belangrijk onderdeel van de opleiding tot paardenhulpverlener. Je leert opnieuw nadenken over jouw verhouding tot je paard. Je onderzoekt hoe je eigenlijk kijkt naar je paard, want je waarneming is altijd beperkt door je overtuiging. Komt daar een verschuiving in door middel van meer kennis, dan kun je ook opeens andere dingen zien. Door met de paarden samen te werken in de hulpverlening leer ik zelf steeds meer en beter naar ze te kijken. Het gaat per slot om lichaamstaal waarin zij communiceren en dat moet je leren zien. Het schijnt dat we nog geen 10 procent waarnemen. Een waarschuwend been of de oren in de nek vangen we wel op. Maar heel vaak reageert een paard op een soortgenoot terwijl de mens geen signaal heeft waargenomen. Het gaat dus om hele subtiele bewegingen en gevoelens.
Het is winter, het is vooral nat en maar ietsje kouder. De wintervacht is lekker gegroeid onder invloed van het korten van de dagen. Sommige dagen zijn nu warm voor de paarden, wanneer de zon er goed bij komt is het nog boven de 10 en soms zelfs 15 graden. Maar ’s nachts is er sprake van afkoeling en lichte nachtvorst en dan voelt het paard zich weer lekker met die warme jas.
Wij als mensen doen dat weer anders, we kiezen andere kleren om aan te doen. En ja, wij vergissen ons ook wel eens, een lekkere warme trui terwijl het opeens zonnig wordt en we lopen te zweten. Weet je nog hoe onaangenaam dat is? En het maakt nogal verschil of we buiten werken of in een warm, gesloten gebouw in een computerruimte moeten werken. Daar is het altijd zomer en dien je je kledingkeuze goed op af te stemmen.
Paarden zijn veel groter dan wij met verhoudingsgewijs en kleiner oppervlakte wat aan de buitenlucht blootgesteld is. Hun massa houdt hen makkelijker warm dan voor dat mensen geldt. Toch bedekken wij hun lijf al snel met een deken terwijl de temperaturen waarbinnen zij zich comfortabel voelen ligt tussen de -5 en +15. Dat is het equivalent van een warme jas aan in huis voor ons en dat dan de hele dag. Dat voelt niet prettig! Ze worden er zweterig van en wat doet een paard dat zweet? Juist, die gaat rollen. Ze kunnen wel rollen met een deken op maar het helpt niet voor hun lichaamsverzorging. We nemen ze dus een stuk van hun privacy af, hun lichaamsverzorging en een mogelijkheid om invloed te hebben op hun eigen welbevinden. Oververhitting is een reëler gevaar voor ze dan de kou meestal.
Naast de effecten op warmte en lichaamsverzorging wordt ook een stuk van hun lichaamstaal verborgen onder een deken. Paarden zien er met deken heel anders uit dan zonder deken. Paarden met deken hebben soms een ander evenwicht in de kudde dan diezelfde paarden zonder dekens. Bijvoorbeeld bij een paardenhouder met allemaal bonte paarden en één vos. Dit dier werd geweerd uit de groep, totdat ze dekens op kregen. Tot ieders grote verrassing stond de vos, onherkenbaar vermomd, opeens midden in de groep! Een deken kan dus zelfs hun onderlinge verstandhouding beïnvloeden.
Welke invloed zou de deken nog meer hebben op hun eigen communicatie? De grote signalen; hoofd omhoog, oren naar voren of staart in de lucht, of allemaal op de loop gaan is nog wel waar te nemen. Maar niet de subtielere spiertrekkingen van hun lichaam, of de andere signalen die ze met kleine beweginkjes aan elkaar geven. Welke invloed zou dat hebben op hun communicatie? En hun besef van hun omgeving? Windvlagen die anders door hun lijf opgevangen worden, bepaalde stromingen in de lucht die mee bepalen hoe en waar ze gaan staan. We blinddoeken ze eigenlijk met het opleggen van een deken. Ja, ze wennen meestal aan hun dekens, ze leggen zich er bij neer. Ze kunnen ook niet anders en paarden zijn meester in de aanpassing. Net zoals ze zich een bit laten welgevallen. Maar is het ook prettig voor ze?
In 2014 stond er in BIT een Noors onderzoek over dekens waarin paarden hun voorkeur hadden leren aangeven. Dat vind ik wel mooi, paarden zelf te laten kiezen of ze een deken willen. Want om ze nou van de ene verplichting “ een deken op” naar de andere te leiden “ nooit een deken op”, is even bevoogdend. Nou heb ik makkelijk praten natuurlijk, mijn pony’s hebben eigenlijk nooit dekens op. Ze rollen in het zand van de binnenbak als ze bezweet zijn en dat is over het algemeen voldoende.
Maar mocht je je paard meer recht willen doen om zijn eigen leven een klein beetje mee te bepalen,dan is hier een mooie kans!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 44, 3-11-2015
Paardenhulpverlening in ontwikkeling met verbazende resultaten!
De lange weg naar huis. Zo heet het nieuwe boek van Rupert Isaacson over zijn autistische zoon Rowan en zijn Horseboy methode om deze autistische kinderen te helpen bij hun ontwikkeling.
Wat is autisme eigenlijk? Het woord is afkomstig uit het Grieks en betekent “zelf”. In jezelf opgesloten, niet in interactie met je omgeving, niet met andere mensen kunnen communiceren.
Het leven met een kind wat autistisch is, is voor ouders een leven onder constante druk. Alles draait om dit kind en bij alles wat je doet, weeg je af wat de reactie van het kind zal zijn en hoe je daar op kunt reageren. Het is één grote uitputtingsslag. Toen ik het eerste boek van Rupert Isaacson,” De paardenjongen” las, kreeg ik al mateloze bewondering voor de toewijding van de ouders. Als hulpverlener heb ik wel te maken met ouders, kinderen en autisme, maar dat is beperkt tot een uur of een paar uur. Het idee om 24 uur per dag daar mee om te moeten gaan, gaat mijn voorstellingsvermogen ruim te boven. Toch krijg je als lezer daar een glimp van mee door deze 2 boeken over zijn zoon en de impact die dat heeft op hun leefsituatie.
Dit 2e boek geeft mij als hulpverlener opnieuw inspiratie. Hij beschrijft wegen die je kunt bewandelen met je kind waardoor de angsten van het niet kunnen begrijpen van de buitenwereld, kunnen verminderen. Wegen om het lerend vermogen en de interactie met “anderen” te vergroten. Autisme, een niet begrijpen van alle prikkels die van buiten komen, is angstaanjagend voor kinderen.
In zijn eerst boek beschrijft hij als vader van de autistische Rowan de ontdekking van de invloed van paarden op zijn kind. De paarden accepteren de jongen zoals hij is. Vooral de eerste ontmoeting tussen Rowan en Betsy het paard, is een kippenvel moment. De jongen holt van zijn vader weg, rolt onder het draad door en komt midden in de kudde paarden terecht. Dan ontstaat er wat moois, de leidmerrie van de kudde, Betsy ademt in zijn gezicht, houd de andere paarden weg en er is overduidelijk een connectie tussen die twee. Dat alleen is al zo bijzonder voor dit kind, wat moeilijk tot niet contact kan maken met de wereld om hem heen zonder in stress en angst te raken. Later gaat het rijden op het paard leiden tot de eerste gesproken woorden. Deze ervaringen zijn de inspiratie voor het ontwikkelen van de horseboy methode en vindt navolging elders in Amerika, Engeland, Zuid Afrika enzovoort. Een ervaring die ik als hulpverlener inmiddels ook heb mee gemaakt. Een jongetje wat hier op de rug van Solo de eerste woorden sprak mét oogcontact én heel passend bij de situatie! Terwijl hij daarvoor vooral monologen afstak over vulkanen en dinosaurussen.
Deze methode krijgt aandacht in dit tweede boek. Stap 1 is zorgen voor een juiste omgeving, alleen natuurlijke zintuigelijke prikkels, geen zoemende apparaten, flikkerende tl buizen of sterke parfumluchtjes. Maar ruimte om veilig te bewegen, dieren en planten, een trampoline, zand en water, heuvels of wat maar voor handen is. En dan, doe mee, ren, spring speel in het zand en sluit aan. Stap 2, op het paard zitten dan liggen over de paardenkont. Kinderen komen zo enorm tot rust, de dwingende bewegingen verdwijnen soms helemaal en niet zelen vallen kinderen die haast niet slapen, in slaap. Stap 3 is het gezamenlijk rijden. Het kind zit voor op een stevig en ruim westernzadel. Het zadel is nodig om alle onverwachte bewegingen van het kind op te kunnen vangen en op het paard te blijven zitten! Veiligheid gaat voor. Daarna begint ook weer te paard het verdere
leren. Via spelletjes en lessen tot uiteindelijk de stap naar voor jezelf opkomen, een eigen mening hebben en die leren uiten.
Het is tegelijk ook weer een schitterend reisverhaal naar verre landen en bijzondere healers van natuurvolkeren. In die reizen, in de verhalen vindt de lezers die wijsheden van onze voorouders terug. Kennis die haast verloren is gegaan, maar ondergronds aanwezig is, zoals Isaacson dat noemt. Toch is die kennis tegelijk springlevend en toegankelijk voor de gemotiveerde zoeker. Wijsheden zoals: bewegen in de natuur, aanschouwelijk onderwijs. De motivatie om te leren wordt ontdekt door het gebruik van zintuigen. Door te voelen, te ruiken en te ervaren met het hele lichaam, komt als vanzelf kennis binnen. Hij geeft mooi voorbeelden van dat leren: Na een val van het paard komt er een les over zwaartekracht en dat het ook handig is dat iets op de grond valt en niet wegzweeft. Eetproblemen veranderen positief door het zelf zoeken van eten in de natuur en de noten, bessen of planten te verzamelen en op een houtvuur te bereiden. Onderwezen worden door de groep zoals onze verre voorouders dat ontwikkelden. “It takes a village to raise a child” is nog steeds van toepassing. Als ouders dit alleen te moeten doen, is al helemaal onmogelijk met kinderen die zoveel zorg en aandacht nodig hebben. Deze uitspraak komt niet van moderne pedagogen als b.v. Micha de Winter, maar is een veel ouder Afrikaans gezegde wat zoveel inhoud dat voor het grootbrengen van kinderen de hele groep verantwoordelijk is.
In de presentatie liet Rupert zien hoe de eerste stappen in het werken met deze kinderen er uit zag. Hij deed dit met behulp van twee paarden en 3 Nederlandse vrijwilligers die ook bij hem in Texas zijn geweest. Een voorbeeldje uit het rekenonderwijs: Eén kind te paard met zijn begeleider, 4 mensen op een rij opgesteld. Vraag: Deel de groep in tweeën, hoe groot is dan de halve groep? Kind en paard rijden dwars door het midden, de begeleider telt hardop in het oor van het kind. Het lichaam van het kind ervaart, dit is een vorm van kinesthetisch leren die juist bij deze kinderen aansluit. Maar vermoedelijk bij veel meer kinderen trouwens!
Zijn belangrijkste boodschap is echter om niet die kinderen te willen veranderen, autisme blijft, maar er juist de waarde van in te zien en vooral: eerst te beginnen waar het kind is en niet vooral “willen aanpassen”. Daar kan ik me helemaal bij aansluiten!
Josien Willemsen, 21-10-2015, Demonstratie Lijnden.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 43, 8-10-2015
Leven met een paard, 4 redenen voor een gezond leven!
Om eens stil te staan bij alle invloed die je paard op jouw leven heeft. Wanneer je je paard thuis hebt staan, is die invloed uiteraard groter dan wanneer je dier op een pensionstal woont. Simpelweg omdat je meer van het dagelijks leven van je dier meemaakt.
Levensritme
Het eerste wat je ’s morgen doet, is je paard voeren. Daarna ga je zelf eten, want je weet: je paard kan maar een beperkt aantal uren met een lege maag staan voor dat tot problemen leidt. Wanneer je paard constante vrije toegang heeft tot gras, hoef je niets extra’s daarvoor te doen. Alleen houd je dan goed in de gaten of hij niet te veel of te weinig gras krijgt. Je houdt het weerbericht in de gaten en je kijkt naar het fructaangehalte van het gras. Het laatste wat je ’s avonds doet, is je paard voeren voor de nacht. Hij bepaalt waarschijnlijk jouw bedtijd… Overdag voer je nog een aantal keren, mest je de stal en/of de paddock uit en zorg je dat zijn waterbak schoon en ruim gevuld is. En dat niet één dag, nee “altijd”!
Heel gezond allemaal, je bent veel in de buitenlucht in weer en wind en je bouwt zo aan je weerstand. Je bent in beweging en zorgt zo voor je eigen conditie, een goede doorbloeding en een gezonde stofwisseling. Je deelt je dag als vanzelf in door activiteit en rustmomenten. Je kunt je niet permitteren om heel lang in bed te liggen, geen zin te hebben, ziek of te moe te zijn. Ook dat is heel gezond en je ontwikkelt je doorzettingsvermogen, je wilskracht en je frustratietolerantie! Daarnaast leer je om zorgzaam voor anderen te zijn en tegelijkertijd om daar ook grenzen aan te stellen. En, niet onbelangrijk zeker voor de wat chaotischer types onder ons, je hebt een duidelijk ritme op de dag, wat houvast en structuur biedt.
Hartslag
Zoals ik al eerder in mijn blogs schreef (Hoe gevoelens van een paard je beïnvloeden), is de nabijheid van je paard met zijn grote hart, rustgevend. Een paardenhart is letterlijk maar ook figuurlijk groot. Zijn hartslag heeft invloed op de hartslag van jou, die wordt iets vertraagd. Dat geeft een aangenaam gevoel, wij ervaren dat vaak als tot rust komen. Je versterkt die invloed van je paard door hem te verzorgen. Door het aaien, de aanrakingen breng je jezelf is een staat van meer lichaamsbesef. Door het contact wat je hebt met een levend wezen, zijn warmte en zijn reageren op jou, verdiep je je vermogen tot contact met een ander. Je voldoet door middel van die aanrakingen aan een levensbehoefte van ieder mens: lichamelijk contact ontvangen en geven. Net als paarden zijn wij sociale wezens, dat wil zeggen dat contacten plezierig en gezond voor ons zijn.
Een lagere hartslag is voor (de meeste!) mensen gezond in onze druk-druk-drukkere maatschappij. Je kunt bij je paard zijn en dat ervaren. Je kunt ook die ervaring bewust gaan herhalen door op andere drukke momenten te denken aan je paard. Ook dan herkent je lichaam dit en zal je hartslag al gaan verlagen. ( Heb je foto’s van je paard bij de hand??)
Verantwoordelijkheid dragen
Wanneer je een paard hebt, is dat een hele verantwoordelijkheid en die grijpt diep in je leven in. Een paard, maar eigenlijk ieder huisdier, zorgt ervoor dat je je om een ander moet bekommeren. Je hebt de dagelijkse zorg voor hem, voor zijn gezondheid, zijn welbevinden, zijn contacten met mensen en andere paarden en waarschijnlijk ook zijn training. Want de meeste paarden worden óf bereden óf er wordt mee gemend. Dat gaat niet zomaar vanzelf, veel denkwerk en oefening is nodig om dat veilig en plezierig te laten verlopen. Die verantwoordelijkheid weegt soms zwaar en voelt als een belasting, op andere momenten voel je vooral het geschenk wat je daarmee ontvangt en maakt het je blij en voldaan.
Je leert door het dragen van verantwoordelijkheid vooruit denken, omgaan met risico’s, inschattingen maken en plannen, kortom procesmatig denken!. Omgaan met verantwoordelijkheid is een belangrijke vaardigheid. Soms is het eng om die te dragen, maar je kunt er ook te veel van hebben en daarmee anderen te weinig ruimte geven. Je paard helpt bij jouw training daarin door uitstekend te anticiperen op de ruimte die jij juist wel of niet geeft aan hem! Risicomanagement is een andere vaardigheid die veel vruchten afwerpt voor je dagelijks leven. Een paard zorgt per definitie voor risico’s. Voor de kleine ( pas op je tenen) en de grote waar je moed voor moet verzamelen. ( een hindernis wel of niet nemen?) Afwegingen maken en keuzes, wel of niet op vakantie, (want hoe moet dat met je paard?)naar dat feest gaan( hoe laat moet je dan voeren?). Je ontdekt wat er voor jou werkelijk toe doet in je leven.
Relaties leggen en onderhouden
Met je paard ga je een relatie aan. Relaties zijn soms niet eenvoudig! Hoe wil jouw paard benaderd worden? Wat vindt hij fijn en wat niet? Waar is hij bang voor en welke eigenaardigheden ontwikkelt hij? Het is een kwestie van geven en nemen zonder in een machtsstrijd terecht te komen. Dat lukt niet iedereen direct, maar als de relatie je veel waard is, zul je daar de motivatie toch voor vinden. Je krijgt er zeer veel voor terug: je paard stemt zich ook sterk op jou af. Je paard ziet jou en reageert op je en laat je zo zien met wat voor energie je hem benadert. Daarbij krijg je een spiegel voorgehouden: je krijgt terug wat je ook geeft. Al kan je dat misschien eerste instantie niet altijd herkennen doordat je onbewust bepaalde reacties hebt. Juist door die eerlijke en rechtstreekse feedback kun je je gedrag bijstellen. Van een paard kun je het makkelijker hebben dan van een mens omdat je dat oordeel van afkeuring niet voelt. En heel soms lukt het niet goed samen, er is dan geen klik doordat jullie te anders zijn voor elkaar en het niet op te brengen is om met dat “anders zijn” om te gaan.
Wanneer je zo naar je paard kunt kijken, kun je veel opsteken van jullie relatie. Wanneer je denkt: het ligt aan het paard, dan is dat de nieuwe uitdaging voor je! ( want kijk je stiekem ook niet zo naar
andere relaties die moeilijk gaan?) Als dit laatste op jou slaat, kun je daar eens rustig over na gaan
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 42, 24-06-2015
Ik zit volop in het lezen van werkstukken van paardenstudenten. Bij de minor van de hulpverleningsstudenten, de studenten van de post HBO en mijn eigen studenten in opleiding, van allen vraag ik een visiestuk. Wanneer je aan het ontdekken en leren bent, vind je daar wat van als mens. De één verdiept zich helemaal in het lichaamswerk en alles wat daarover geschreven is. Deze werkvorm van de hulpverlening bestaat al vele jaren maar kan prima toegepast worden in het werken met paarden. Afgelopen week kreeg ik daar een mooi voorbeeld van. Alleen mijn vraag om eerst stil te staan in de paddock, om je heen te kijken, te luisteren naar wat er te horen is en te voelen hoe je lichaam aanvoelt, maakte al zoveel emoties los! De tranen stroomden al en er leek nog niets te zijn gebeurd.
Maar is dat wel zo? Is aandacht voor je lichaam niets? In deze snelle tijd met vele eisen op allerlei gebied is het moeilijk de tijd te nemen om simpel te staan en te voelen. Wanneer je dat wel doet, is het apart om opeens waar te nemen wat je lijf doet. Je staat misschien vooral op één been of je wiebelt heen en weer. Daarmee zegt je lichaam je van alles, maar wat eigenlijk? Soms is het je duidelijk en soms kost het meer tijd om te ontdekken wat je lichaam weet maar voor je geest nog onbewust is.
Dit keer gebeurde het al voor we maar in de buurt van de paarden waren. In de paddock hangt al genoeg van de sfeer die de paarden maken, terwijl ze zelf verderop in het land stonden te grazen. Het vooruitzicht naar de paarden toe te gaan was een stap op weg naar een droom. Een droom om de opleiding te gaan volgen, zelf werkelijk op die wijze met de paarden samen te gaan werken in de hulpverlening. Een paard heeft een groot lichaam en kan veel waarnemen en doet dat ook doorlopend. Allen daarvan al kunnen we veel leren. Let op de informatie van je lichaam, wees een voelend, waarnemend sensitief wezen en benut al die gevoelens om een prettiger, fijner en bevredigender leven te hebben! Kijk maar goed hoe de paarden dat doen!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 41, 13-4-2015
Een bijzondere opstelling!
Afgelopen zaterdag was er op de praktijk een middag vol met opstellingen. Met een groepje hebben we verschillende vormen van opstellingen ervaren. Het blijft toch iedere keer weer een indrukwekkende gebeurtenis! Iedereen die het al eens heeft meegemaakt, zal dat herkennen!
Hoe kan het toch dat je, opgesteld als een zus of moeder, haast niet op je benen kan blijven staan? Of je begint te wiebelen, misselijk wordt of de anderen in de ruimte letterlijk niet meer ziet? Mensen nemen onbewust de houding, de gemoedstoestand en de woorden over van die persoon die ze representeren. Zo sterk, dat de opstellingvrager letterlijk vol verbazing kijkt naar die persoon, alsof hij werkelijk zijn vader voor zich ziet. De mensen kunnen vertellen wat ze voelen in hun lichaam of welke beweging ze willen maken. De paarden laten het zien door te lopen, een pad van een mens opeens te blokkeren of te gaan liggen. Soms doen alle vier de merries mee in de opstelling en het gebeurt ook wel eens dat de paarden in de paddock buiten ook reageren en zodoende mee ondersteunen. De paarden gaan soms tussen mensen staan zodat ze elkaar letterlijk niet meer kunnen zien. Vaak ook gaan er eentje steunen, ze komt achter iemand staan, dezelfde positie die een menselijke helper zou innemen om een hand op de rug leggen als steun.
Wat er afgelopen zaterdag gebeurde was echt heel bijzonder! De paarden stonden voor familieleden van de vraagster. Zelfs de paarden bewogen zich en gedroegen zich zo precies als die mensen waar ze voor stonden dat het helemaal herkenbaar was voor haar! Het wel of juist niet goed met elkaar overweg kunnen liep dwars door hoe de paarden zich als zichzelf zouden groeperen. Toen de opstelling klaar was, zuchtten ze en ze zochten hun eigen maatje weer op.
Ik heb het nog niet vaak op deze manier gedaan maar het kwam zo vanzelf en niet voor niets blijkbaar!
Wil je het zelf eens meemaken, dan kan dat weer op 6 juni ’s middags van 13.30 tot 16.00 uur. De kosten voor deze kennismaking zijn 30 euro, onafhankelijk van of je een vraag wilt inbrengen of als representant de opstellingen wilt meemaken.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 40, 7-3-2015
Hoe de gevoelens van een paard de mens beïnvloeden. (en andersom!)
Dit keer wil ik schrijven over het gevoel van je paard, het gevoel vóór je paard en het voelen met je paard. De meesten van ons zullen zeggen dat ze van hun paard houden, maar wat wordt daarmee bedoeld? En het paard, voelt hij iets voor zijn mens? En hoe beïnvloeden ze elkaar?
Welke verschillen zijn er tussen een paard en jou paard? Je eigen paard is natuurlijk heel bijzonder maar hoe komt dat? Een paard past zich heel goed aan aan wie wij zijn. Paarden kuddedieren en zijn ze zodoende uitstekend in staat om sociale contacten te onderhouden. Ze stemmen af op elkaar, hebben vaste vriendschappen waar ze veel voor doen om die in stand te houden en helpen elkaar. Eigenlijk net als wij mensen. Het is dus niet zo vreemd dat ze ook in staat blijken te zijn om met ons een kudde te vormen of een vriendschap te onderhouden. Maar het is wel opzienbarend dat ze dat willen! Wij daarentegen ervaren dat als heel gewoon; je hebt een paard gekocht en je verwacht dat het dier zich aan jou hecht en met je samen wil werken. Jij van jouw kant verzorgt het dier goed en voorziet in zijn basisbehoeften. Het is best veel werk om een paard te verzorgen, maar blijkbaar staat daar veel tegenover anders deden we het niet. Het paard zal het ook enige inspanning kosten om aan de nieuwe situatie te wennen en om te leren gaan met zijn eigenaar. De relatie ontstaat en groeit!
Het is helaas een tijdje mode geweest om niets van wat het paard doet, te mogen zien in termen van emotie. Stel je voor: dat zou antropomorfisch denken zijn en het is niet wetenschappelijk om het paard menselijke eigenschappen toe te dichten. Klinkt eigenlijk wel een beetje arrogant: menselijke eigenschappen? Hoezo zouden wij mensen het alleenrecht op emoties hebben? Ondertussen is nieuw onderzoek beschikbaar vanuit de ethologie en de zooantropologie(F. de Giorgio, learning animals) waarin gesteld wordt dat als je ziet dat een dierengezicht blij kijkt, je er van uit mag gaan dat een dier ook een soortgelijke emotie beleeft. Gelukkig! Want eigenlijk wisten we toch altijd al dat een paard blijheid, verdriet of jaloezie kan ervaren?? Juist die emoties herkennen en de mogelijkheid om die samen te delen, maakt een paard zo waardevol voor ons.
Hoe gaat je paard met jouw emoties om? Wanneer je met verdriet je paard gaat poetsen, staat hij er anders bij dan wanneer je blij of boos bent. Je paard voelt de emotie, de lading ervan en anticipeert daarop. Dat hoeft niet altijd een passende of fijne reactie te zijn voor jouw gevoel. Misschien wil hij die nare emotie niet voelen of daar niet te dicht bij zijn en ontwijkt je paard je al in de wei of paddock. Of hij staat ongedurig te draaien en kan jouw spanning zo al bewegend wat ruimte geven. Of je paard draait zich troostend om je heen met zijn hoofd laag en kijkt je liefdevol aan. Natuurlijk is dat wat je er in ziet, maar daarom niet minder waar. Het resultaat is in ieder geval dat je je begrepen en erkend voelt en het verdriet wat wegzakt. Op die manier weet je paard je gevoelens te beïnvloeden en helpt je dus als het ware om ze te doorstaan. Paarden zenden ook op die manier kalmerende signalen naar elkaar uit als dat nodig is: Het hoofd laag houden helpt paarden te ontspannen en te aarden. En ze zijn bereid ons diezelfde behandeling te geven als ze dat nodig vinden. Ook de misschien minder prettige reactie, het draaien en bewegen, kan juist helpend zijn.
Het haalt je naar het nu: opletten! ander staat die hoef straks op je voet, en voorkomt zodoende dat je helemaal verdwijnt in je verdriet.
Hoe vaak hoor je mensen wel niet zeggen dat na een drukke dag ze helemaal tot rust komen bij hun paard. Waar komt dat dan door? Het paard haalt je naar het hier en nu. Als je “nu” bent, maak je je geen zorgen, dat gaat niet tegelijkertijd want zorgen zijn gedachten over later. Daarnaast heeft een paard letterlijk (en figuurlijk!) een groot hart. Dat hart slaat wat langzamer dan ons eigen hart. Organismen hebben de neiging zich op elkaar af te stemmen. Je eigen hartslag gaat dus wat naar beneden wat ook het gevoel van rust en ontspanning bevordert. Dus ja, het klopt, je voelt je beter bij je paard als het paard zich ook goed voelt. Het paard wordt natuurlijk ook door jou beïnvloed; zijn hartslag stijgt iets. Voor een paard is het dus minder gezond om in onze invloedsfeer te komen. Hij moet zich daarna weer ontladen en dat doet hij door te bewegen, te gaan rollen naderhand en met zijn paardenvrienden samen te zijn.
Nu de kwestie van vertrouwen tussen paard en mens. Door veel samen te zijn wordt er een band opgebouwd tussen mens en paard. Hoe die band er uit ziet, kan heel verschillend zijn. Het paard probeert constant afstemming te bereiken en wil zich voegen naar wat zijn mens van hem wil. Als dat lukt, is iedereen tevreden, voelbaar als een prettige sfeer zonder stress. Begrijpt je paard je niet goed, dan veroorzaakt dat stress bij hem en hij zal proberen dat op te lossen. Zo zit hij in elkaar, hij kan niet anders, want in ontspanning leven kost vele malen minder energie en is minder gevaarlijk. Voor mensen kan dat anders zijn, aan stress zijn we als mens veel meer aan gewend, maar we weten intuïtief dat we rustig moeten doen bij een paard. We houden ons dus in om rustig te bewegen want we hebben al lang geleerd dat we anders ons paard zo over de rooie hebben en dat gevaarlijk kan worden. Bij rustige bewegingen kan het paard ons vertrouwen en volgen. En wij op onze beurt kunnen op het paard gaan vertrouwen. Een paard helpt op deze wijze om kalm te zijn en vriendschap op te bouwen. Je leert je aan te passen, de tijd te nemen voor hem en voor elkaar. Die vriendschap wil je niet verstoren door onredelijk gedrag. En mocht je dat toch eens ontsnappen, dat krijg je de kans je weer betrouwbaar te tonen en je paard geeft zich weer in de relatie. In een wederzijdse relatie wil het paard natuurlijk ook wel eens wat, iets nieuws onderzoeken met neus, hoeven en lippen bijvoorbeeld en daarmee bezig blijven tot hij zelf vindt dat hij klaar is. Zoals in iedere goede vriendschap volgen we dan ons paard en beleven we met hem die nieuwe sensatie. Toch??
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 39 Welke rol kan je eigen paard hebben in je ontwikkeling?
Wat probeert je paard jou te vertellen? Je paard kan een rol hebben in je eigen ontwikkeling. Paarden laten je niet alleen iets zienwanneer je bij een hulpverlener bent. Ook je eigen paard kan jouw ontwikkeling ondersteunen wanneer je anders naar haar reacties gaat kijken. Anders gaan kijken is:
Waarnemen- Ont-moeting- Respect-Eigenschappen-Herkenning-Ontdekking
Waarnemen van elkaar:
Zoals altijd begin ik met een ontmoeting met de paardenkudde. Niets doen, alleen daar gaan staan en nog niet hun ruimte binnengaan. Zoveel afstand houden dat je ze niet kunt aanraken. Doe je dat wel eens met je eigen paard? Alleen daar zijn zonder een doel te hebben? Gewoon daar staan en observeren. Voel eens goed hoe het daar is. Wat zie je eigenlijk? Hoe ziet je paard er uit? Is ze blij? Tevreden? Of lijkt ze wat afgesloten? Misschien is je eigen paard niet gewend dat je alleen daar staat en aanwezig bent. Dat kan heel goed zo zijn en dan zal ze even moeten wennen. Je hebt haar namelijk zelf geconditioneerd om meteen een halster om te krijgen en meegenomen te worden. Ze heeft een verwachting maar gaat nu wat nieuws van je zien, aandachtige aanwezigheid.
Een werkelijke ontmoeting:
Door op een andere manier je paard te ontmoeten, creëer je de mogelijkheid voor een nieuwe relatie. Het woord relatie suggereert een 2 richting verkeer. En 2 richting verkeer suggereert een gelijkwaardigheid. Die kun je bevorderen door af te wachten en haar ook initiatief te laten. Valt het je op hoe ze je aanwezigheid erkent? Soms maar een oog of een oor wat zich naar je toe wendt. Paarden kunnen met heel subtiele signalen communiceren en je krijgt er beter oog voor wanneer je bewust en goed gaat kijken. En hoe reageer je terug naar je paard? Waarschijnlijk met je stem, maar probeer het ook eens subtieler!
Respect voor elkaar:
Een woord wat veel wordt gebruikt in combinatie met paarden is respect. En dan vooral dat een paard respect hoort te hebben voor jouw ruimte. Hoeveel respect betoon je je eigen paard eigenlijk? Wacht je tot ze is uitgegeten, uitgeslapen, uitgekrauwd met haar vriendin voor je haar aandacht vraagt? Past dat wel n je drukke agenda? Als je dat wel doet, ben je in de omgang met mensen ook vast zo zorgvuldig. Maar als je met mensen ook haastig bent of niet eerst aandacht hebt voor wat de ander doet, zie je dat absoluut terug in je omgang met een paard. Hier gaat het over welk gedrag je hebt en hoe dat gedrag je misschien in de problemen brengt. Je kunt van je paard leren hoe je je sociaal en respectvol kunt gedragen. Als je haar goed observeert, zie je heel mooi hoe het paard zich afstemt op haar omgeving en de andere paarden.
Eigenschappen van jezelf:
Tussen paard en mens is al een bepaalde vorm van omgang ontwikkeld en ze anticipeert natuurlijk op wat jij altijd van haar vraagt. Dat is een vorm van conditionering. Ook erg leerzaam trouwens om eens bij stil te staan. Je paardenspiegel laat je veel zien! Maar probeer eens zonder doel naar je paard te gaan, lukt je dat of verveel je je dan gauw? Als dat zo is heb je dat ook vast in je dagelijkse contact met mensen die meer gericht zijn op de onderlinge verstandhouding. Je kunt waarschijnlijk beter overweg met zakelijker, doelgerichte types. Of misschien ga je je afvragen of je paard je eigenlijk wel ziet, ze doet niks. Overkomt je dat ook wel eens op het werk, dat niet gezien worden? Collega’s die niet op je reageren tijdens een vergadering. Reageren ze echt niet of zie je de kleine reacties misschien over het hoofd? In contacten is de ander goed waarnemen natuurlijk heel belangrijk, ook de kleine signaaltjes.
Herkenning, wat doe je er mee?:
De gedachte hierachter is dat je je altijd op ongeveer dezelfde manier gedraagt; zo ben je. Alleen in de omgang met mensen krijg je niet altijd heldere feedback op je gedrag terug. Mensen zijn beleefd, lopen niet bij je weg als je onvoldoende aandacht voor ze hebt. Maar hun aandacht dwaalt wel weg en het echte contact is dan minimaal. Het paard kent zulke gedragsregels niet en reageert op wat hij voelt bij je. Geen aandacht? Dan doet het paard ook iets anders of zo. Paarden geven altijd glasheldere feedback als je daar de ruimte geeft. Want meestal willen we dat helemaal niet zien en we perken het paard in met conditionering. Dan mag het paard alleen een reactie geven op een “hulp”, eufemisme voor opdracht of commando. Maar wat als je gaat luisteren naar de feedback die je paard je kan geven over je gedrag? Kun je dat gebruiken om je gedrag naar mensen aan te passen?
Ontdekken van een nieuw evenwicht in de relatie:
Wanneer je werkelijk gaat luisteren naar je paard en afstapt van de gedachte dat jij een goede baas bent als je paard goed luistert, gaat er een wereld voor je open. Je merkt wanneer je te grote en te drukke bewegingen maakt, daarmee maak je ruimte voor jezelf. En ja, dat kun je ook gebruiken om het paard uit je ruimte te sturen. Dan heet het “respect” maar het is een reactie op jouw eis. En het tegenovergestelde; hoe maakt je paard ruimte voor zichzelf en hoe reageer jij daarop? Mag zij ook respect van jou ontvangen? En mag zij ook de ruimte krijgen die ze voor zichzelf nodig vindt? Als je dat met je paard lukt, ga je het dan ook toepassen in de contacten met mensen in je omgeving?
Hopelijk zetten al deze vragen je aan tot overdenking, veel plezier gewenst en ga vooral experimenteren met je paard. Jullie verhouding zal ongetwijfeld veranderen!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 38, 30-12-2014 Wat maakt dit werk voor hulpverleners nou zo speciaal?
Vandaag een blog speciaal voor de hulpverleners onder ons. Het werk met de paarden in de hulpverlening vind ik nog altijd heel bijzonder om te doen. Hoe komt dat eigenlijk, want ik ben al heel lang een hulpverlener natuurlijk. Dat was ik lang voor ik met de paarden ging samenwerken.
De eerste reden is dat het nog altijd heel speciaal voelt om een beetje in vertrouwen te worden toegelaten in het leven van de ander. Zomaar, kwetsbaar, intiem, soms pijnlijk, maar ik mag er even deelgenoot van zijn. Daar heb ik groot respect voor en stemt me dankbaar! De tweede reden is dat ik daar samen met mijn paarden voor sta. Ook zij reageren altijd en zijn direct, liefdevol of misschien laten ze blijken dat er (nog) geen contact mogelijk is omdat de cliënt nog niet in contact met zichzelf is. Ik kan volledig op ze vertrouwen. Zij geven aan wat speelt, brengen mij dus op een vraag of een opmerking. Hoe ze dat doen, weet ik niet, mijn intuïtie komt gewoon. Dat is een heel bijzonder gevoel. Eerder in mijn hulpverleningsleven met een collega hulpverlener, heb ik dat wel eens eventjes mogen ervaren. Zo goed op elkaar afgestemd zijn dat we elkaar aanvoelen en aanvullen. Dat is bijzonder en zeldzaam. Maar met de paarden is dat er altijd!
Tegelijk voelt het niet als iets wat ik zelf doe. Ik stel me open voor wat komt, voor de paarden, voor de cliënt. Dan ontstaat dat gewoon. In het opleiden van studenten vind ik dat het moeilijkste om over te brengen. Volgen, “go slow” en niet beredeneren. Wanneer zij gaan nadenken, afwegen en dus het contact op dat moment kwijt zijn, lukt het niet meer je open te stellen. Open stellen, vooral voor de signalen van je eigen lichaam. Wat bemerk je bij jezelf? Hoe adem je? Waar verkramp je? Of voel je ergens pijn of druk? Ervaar je een emotie? Vreugde? Of boosheid juist? Wat zegt het dat je de drang voelt om te bewegen? Gewoon doen! En de vraag stellen of de cliënt dit misschien herkent? Dat kun je niet zomaar, dat vraagt tijd, moed en aandacht en komt niet snel. Ken je beperking in dat geval en wees bescheiden, dan groeit het wel.
Neem al die gewaarwordingen dankbaar aan; zij geven informatie over de situatie. Het kan zijn dat jij in je lichaam voelt waar de cliënt spanning of een blokkade heeft. Of je voelt hoe het lichaam van het paard reageert op de aanwezigheid van je cliënt. Alles wat je op zo’n moment waarneemt, kan er toe doen. Wat van belang is ontdek je door te benoemen en te vragen. Niet proberen het gevoel weg te maken door te willen ontspannen of te negeren. Niet gaan bedenken wat je eigenlijk voelt. Doe je dat, dan reageert het paard daar in ieder geval op. Want jij bent niet meer congruent en in contact met je lijf. Daar gaat dat paard eerst eens iets aan doen. Juist voor studenten kan die aandacht van het paard een mooi signaal zijn dat je weer terug mag naar je “ervaar” positie en weg bij je “nadenk” of “beoordeel” hoofd. Linda Kohanov noemt dat het Tornadohoofd, wanneer allerlei gedachten het overnemen van het lijf wat waarneemt. Dat nadenken hoort natuurlijk wel bij de hulpverlening, maar op een ander moment en niet tijdens de sessie.
Dus ook dat is waarschijnlijk een reden waarom het voor mezelf ook zo mooi is om dit werk te doen. Het ondersteunt mij natuurlijk ook om in contact met mezelf, mijn lichaam te blijven! En raak ik dat toch even kwijt dan helpt mijn paard mij ook onmiddellijk door een duw of een snuffel in mijn gezicht. Ieder paard heeft zo zijn eigen manier daarvoor.
Dus: wil je hulpverlener met paarden worden, dan heb je veel te ontwikkelen, veel bloot te geven en is eerlijkheid tegenover jezelf (en je lichaam) een voorwaarde. Anders val je in de valkuil van trucjes en vragen als: herken je dat in je dagelijks leven? Het paard loopt weg, waar loop jij van weg?
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 37, 3-12-2014. contact, nabijheid.
Hoe makkelijk of moeilijk maak jij als mens contact met een ander mens? Als je deze vraag leest, wat gebeurt er dan binnen jezelf? Waarschijnlijk ga je nadenken daarover, of misschien voel je direct een beweging binnen jezelf. Ben je een denken of een doener, of is het bij jou aardig in evenwicht?
Wanneer je voor de paarden staat en ik je de vraag stel of je contact ervaart met de paarden, wat zou er dan gebeuren? Met een paard is het heel anders toch? Contact is heel vaak gelijk aan willen aanraken. Ons lichaam weet het wel, via de zintuigen komt de informatie binnen. Toch kun je ook contact voelen met een paard of een mens natuurlijk, op enige afstand. Oogcontact bijvoorbeeld, je kijkt elkaar even in de ogen en voelt dat je contact hebt. Om tot contact te komen heb je een aantal stappen gezet. De eerste is dat de ander, paard of mens, ruimte heeft om contact te kunnen maken. Eet het paard of is hij aan het spelen met een ander paard, dan is er weinig ruimte voor contact. De tweede stap is dat je in je woorden en in je uitstraling gelijk, congruent bent. Met een lieve stem praten terwijl je eigenlijk boos of angstig bent, werkt niet. Je geeft daarbij 2 verschillende boodschappen en wij mensen, maar zeker de paarden vertrouwen meer op lichaamstaal dan op de woorden. De derde stap is of je wel echt die ander, paard of mens, aanspreekt. Richt je je hele aandacht op die ander? En bij een paard is bijkomend nog: richt je aandacht op zijn hele wezen, niet alleen op het hoofd. Paarden nemen met hun hele lichaam waar, het zijn dieren met een zachte blik, niet gefocust want dat kunnen ze niet eens doordat hun ogen in waarnemen geen overlap hebben. Stap vier is het waarnemen of je boodschap door de ander wordt opgevangen. En de laatste stap is het waarnemen van de reactie van het paard of de mens natuurlijk op de ontvangen boodschap.
Bij al die te zetten stappen kun je aarzelingen of blokkades tegenkomen.
Kun je wachten op het paard totdat hij aandacht voor je heeft? Wat zit daar allemaal voor informatie; vind je vanzelfsprekend dat de ander op jou let?
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 36, Toeval, 13-11-2014
Toeval. Sommige mensen zeggen dat het niet bestaat. Ik ben daar één van. Wanneer ervaren we iets als toeval? Op het moment dat je ergens bewust of misschien ook onbewust ergens mee bezig bent, vallen bepaald dingen op. Wanneer je denkt over verhuizen, lees je opeens verhalen van mensen die dat ook deden en waar het een positieve wending in hun leven bracht. Als je op reis gaat naar een ver land, kom je direct iemand tegen die daar juist is geweest, of ook zou gaan…
Zulke vormen van toeval bedoel ik. Je geest is dan met dat onderwerp bezig en je staat open voor informatie daarover. Een ander die daar niet mee bezig is, luistert misschien niet naar het verhaal over de reis of valt het niet op dat iemand gaat verhuizen. Dat is geen toeval, maar gelijklopende aandacht. Of energie zou je het ook kunnen noemen.
Wat zien mensen hier terug in de paarden? Ze vinden hier een paard wat “toevallig” hetzelfde heeft of beleeft als zijzelf. Dat kan iets lichamelijks zijn, of het verkeren in een bepaalde positie, of noem maar op.
De vraag waarmee ze hier komen, hoeft niet eens uitgesproken te worden. Als je voor de paarden staat, reageren ze op je energie. Er kan een paard naar je toekomen of misschien komen alle paarden wel! Als je een tijdje kijkt, vraag ik vaak of er één paard is waar je speciaal aandacht voor hebt. Ik stel natuurlijk die vraag als ik dat zelf voel gebeuren (géén toeval!) Het paard wat aangewezen wordt, heeft dan iets wat dat oproept. Dat kan iets zijn over zijn positiekeuze; hij staat alleen terwijl de andere 3 bij elkaar staan. Of dat paard kijkt zo naar me en de anderen letten alleen op elkaar. Er is iets in het gedrag van het paard wat door de cliënt wordt opgevangen en voor hem of haar dus herkenbaar is. Want: je ziet wat je ook kunt herkennen, een ander ziet wat anders. Vaak kan zo een thema worden ontdekt. Stel het gaat het over een uitzonderingspositie. Ik stel een vraag over hoe de cliënt die uitzondering beleeft, gaat het over de familie, het werk, een relatie? Aan het paard in die verbinding is te zien hoe ver de cliënt naar binnen kan kijken. Houdt hij het af, dat houdt het paard ook op en draait zich weg of zo. Realiseert iemand zich hoe dat is in die positie en wordt er contact gemaakt met de emotie, dan zie ik vaak een kauwbeweging bij het paard. Er wordt beseft wat er speelt, overdacht, gevoeld en zodoende ook bewerkt. Dat geeft uiteindelijk ruimte, ruimte voor beweging in het thema.
Het paard biedt die steun, is er voor de ander die ergens mee worstelt zolang als die ander dat nodig heeft en in contact blijft. Het paard blijft dan ook in contact en dat wordt als steun ervaren. Tot dat het genoeg is voor die mens en hij het zo laten wil. Of tot dat hij het niet meer aankan en uit contact gaat door een opmerking of een beweging. Dan gaat het paard gewoon weer zijn eigen beweging maken. Hieraan zie ik weer wat er gaande is en de sfeer wordt anders.
Een paard dwingt je niet tot verdergaan wanneer je daar niet aan toe bent. Hij accepteert en laat los.
En misschien nodigt hij je nogmaals uit! Vooral als hij waarneemt dat je daarvoor open staat!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 35, 28-10-2014, Wat is geluk?
Als je met veel narigheid wordt geconfronteerd is het moeilijk om je gelukkig te voelen. Wat doe jij in zo’n geval? Hoe reageren de paarden eigenlijk op je ongelukkig voelen? Ik heb daarin ondervonden dat zij eigenlijk niet anders op me reageren als ik me ongelukkig voel. Ik merk op een ander moment weer wel verschil in hoe ze me benaderen. Ik bedoel dan een moment waarop ik me (nog) niet bewust ben van mijn werkelijke gevoel. Bijvoorbeeld wanneer ik denk nu eens even bezig met het schrikdraad want er zitten breuken in en de stroom komt niet goed door. De paarden blijven ver van me vandaan. Dan gaat de draad natuurlijk akelig in de knoop, ik blijf er met mijn voet in haken, glijd uit in de modder en ik word heel boos! Dan pas komt er een reactie van de paarden en ze kijken me aan, heel indringend. Ik barst in tranen uit, blijkbaar speelt er toch iets waar ik erg verdrietig om ben. Ik hoef toch alleen om die stomme draad niet te huilen? Nee, ik weet opeens het onderliggende gevoel. Ik ben inderdaad verdrietig en voel me machteloos over een bepaald facet van mijn leven.
Deze beweging heb ik vaker meegemaakt bij de paarden; pas als ik door heb hoe ik me eigenlijk voel, kunnen ze dichtbij komen. Ik ben dan congruent in gedrag en gevoel. Daarvoor blijkbaar niet, ik doe gewoon maar voel me diep van binnen niet zo gewoon. Pas bij het herkennen en ervaren van het werkelijke gevoel, willen de paarden weer bij me zijn. Of dat nou boosheid of verdriet is, ze kijken er gewoon naar met interesse. Er zijn paarden die aanvoelen dat troost op z’n plaats is, ook dat kunnen ze aanbieden aan mensen. Maar pas op! Als je er om vraagt bij ze, willen ze het niet altijd geven. Je kunt ze daarmee een druk, een verwachting opleggen waarmee je ze juist tegenhoudt om het uit vrije wil te kunnen geven. Troost of steun ontvangen is fijn. Maar de ander claimen om je te troosten, de verantwoordelijkheid als het ware bij de ander leggen, dat is weer niet gezond in een relatie.
Waardoor kwam het nou dat ik mijn onderliggende gevoel kon ontdekken? Via de draad en alles wat mis ging? Via de paarden die eerst niet in contact gingen? Ik weet het niet maar de reactie van ze als je wel weer helder hebt wat er aan de hand is, voel ik als een grote beloning.
Eigenlijk is dat geluk! Bij de paarden en jezelf volledig ervaren, werkt het voor jou ook zo?
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 34 Opleidingen!!!! Een pleidooi, 7-10-2014
In september is bij de NHL Hogeschool(nog) weer de 4e jaars minor gestart van Paard en Hulpverlening en er is ook veel belangstelling voor de post HBOvariant. Dus met een volle groep is ook die van start gegaan. Een goede zaak waar ik me voor inzet! Hulpverleners hebben een goede ondergrond nodig om te gaan werken met paarden in de hulpverlening. Ik kan dat niet vaak genoeg benadrukken.
Gelukkig krijg ik al wat meer handen op elkaar om als basis voor de paardenhulpverlening toch eerst in het bezit te zijn van een HBO hulpverleningsopleiding. Voor mij is het onbegrijpelijk wanneer mensen denken dat ze, als ze een beetje een paard beginnen begrijpen, meteen mensen ook kunnen helpen! Alsof mensen helpen geen vak is, met een 4 jarige opleiding en veel zelfonderzoek wat een dringende noodzaak is.
Wat is hulpverlenen eigenlijk? Het is in ieder geval meer dan communiceren of je gevoel volgen! Kennis van sociologische, psychologische , ethische en agogische theorieën is bijvoorbeeld nodig om een hulpvraag op verschillende niveaus te onderzoeken en te plaatsen. We leren aspirant hulpverleners om op drie niveaus te kijken, het micro-, meso- en macroniveau. Van dicht bij de persoon tot naar z’n plek in de maatschappij. Waarom is dat nodig dan? Een cliënt zegt toch gewoon waar hij of zij last van heeft? Ja, dat wel en anders blijkt dat wel bij de paarden. Maar hoe je daar mee om moet gaan, is dan nog niet helder. Moet je nou aan iemands schulden werken? Aan de slechte relatie met de partner of aan de problemen op het werk? Waar moet je beginnen en wat zijn de onderlinge verbanden? Hoe schat je de mogelijkheden in van je cliënt? Hoe weet je nou wat kan helpen en wat je vooral niet moet doen in bepaalde situaties? Zijn er ook risico’s verbonden aan je handelen? Hoe is het met jouw betrokkenheid bij je cliënt en hoe zorg je dat die professioneel en werkbaar blijft? Wanneer schakel je collega’s in om mee te kijken omdat je je weet dat je dingen over het hoofd kan zien? Hoe weet je nou of je niet bezig bent je eigen visie op het probleem uit te werken en of dit ook wel werkt voor je cliënt?
Als je jezelf al deze vragen niet stelt, ben je geen hulpverlener. Dan ben je een hobbyist. Een hulpverlener dient zijn of haar handelen te kunnen legitimeren. Dat doe je door op de hoogte te zijn van de kennis van werkbare factoren. Je maakt gebruik van in de praktijk bewezen werkzame methodieken. Je blijft bij in je vak door bijscholing, kennis te nemen van nieuwe literatuur op je vakgebied en intervisie. Dit alles geldt voor hulpverleners met en zonder paarden. Alleen met paarden nog eens dubbelop, want ook de paardenkennis groeit tegenwoordig in rap tempo en dien je dus bij te houden.
Pas dan kun je je paard en je cliënt recht in de ogen kijken. Een boodschap voor een cliënt: onderzoek de achtergrond van je toekomstige hulpverlener. Vind je daarin geen goede opleiding, dan weet je genoeg.
Paarden in de hulpverlening kan, maar wordt eerst maar eens hulpverlener en specialiseer je daarna!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 33, 24-9-2014
Wat is toch die kracht van het paard die mensen tot tranen brengt gewoon door het paard echt te zien? Het zijn vaak tranen van ontroering, het besef van wie je bent. Soms ook tranen van verdriet, of van opluchting. Soms van boosheid. Door te huilen kun je je gevoelens uiten en ervaren buiten jezelf en soms daardoor de aanwezige spanning verminderen. Niet altijd is dat het geval en de tranen lossen niets op. Het huilen bij de paarden heeft altijd wel ook die lichte kant, heb ik ervaren. Ze geven een vorm van acceptatie weer en de paarden verblikken of verblozen er niet van. Ze worden ontvangen net als andere communicatie. Soms geven ze een reactie, soms blijven ze staan., soms komen ze aanraken en wordt troost ervaren.
Hoe kom je daar op die positie? Mijn rol daarin is het bevorderen dat die laagjes cultuur en norm (oordeel)wegvallen. Door een vraag te stellen, een grens aan te geven of door simpel nabij te zijn, kan ik mijn paarden helpen. Ik doe dat door ten eerste het tempo naar beneden te halen. Stap voor stap te naderen en te stoppen als het paard een grens aangeeft. Dat bevordert het contact met je eigen lichaam, anders bemerk je die grens niet zo goed. Je gaat waarnemen met al je zintuigen en laat die gewaarwording tot je doordringen. Dan kom je bij het laagje van je verwachting: het paard moet me wel leuk vinden . O? hoezo? Eerst maar eens zijn wie je bent en het paard de vrijheid geven zich zelf een oordeel te vormen daarover. Al weer een stapje terug binnen je eigen grenzen gekomen. Nu het volgende laagje, dat van de wens of behoefte: contact, aanraken, liefde. Als je dat lukt om los te laten, sta je voor het paard met niets meer dan jezelf. Je wordt gezien in wie je bent. (en jij ziet wat werkelijk is)
Dat ontroert ongelooflijk.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 32, 12-9-2014 Een paard echt paard laten zijn!
Deze uitspraak of soortgelijke uitspraken lees en hoor je tegenwoordig nogal eens. Eigenlijk een heel vreemd want: hoe kun je een paard niet paard laten zijn? Daar kun je als mens toch niets aan doen? Een paard gedraagt zich natuurlijk altijd als een paard, hij of zij kan niet anders. Wij zijn altijd mens, een paard is altijd paard.
De uitspraak wordt vast bedoeld in de betekenis van: nu mag mijn paard lekker in de wei, zich met zijn eigen soortgenoten bezig houden. Oftewel, het paard mag zich los van zijn mens bewegen. We begrijpen blijkbaar goed dat het voor een paard aanpassen is aan ons mensen tijdens de omgang met elkaar. Daar zit wat in natuurlijk, wij conditioneren ons paard, hij moet aan een halster vast kunnen staan, voeten geven, een zadel accepteren en een ruiter, om maar wat voorbeelden te geven. Dat ondergaat hij als een echt paard. Afhankelijk van de wijze waarop zijn mens hem dingen leert, past hij zich aan. Of verzet zich misschien juist. Hij kan in ieder geval nooit iets anders dan zijn paardengedrag laten zien en daarmee met jou communiceren.
Er is nog een verschil tussen paarden en mensen wat we vaak over het hoofd zien. De hulpverleners die dit lezen, zal dat in ieder geval bekend voorkomen. Een paard leeft in een zogenaamde wij- cultuur. Wij hier in de westerse wereld leven in een ik-cultuur. Het onderscheid wordt gemaakt door de wijze van zichzelf en zijn familie waarnemen. In een ik- cultuur hebben we allemaal een eigen mening: ik vind… In een wij- cultuur staat niet de eigen mening centraal, maar is altijd een samengestelde mening van de familiegroep. Ieder lid van de familie is daaraan gebonden en het is heel lastig los van de groep te bedenken wat je ergens van vindt. Net als bij paarden geeft dat veiligheid en rust, minder persoonlijke verantwoordelijkheid, grotere verantwoordelijkheid voor de groep waarin ieder zijn eigen vast omlijnde rol heeft.
Je ziet dat mooi terug in een hulpverleningssessie met de paarden. De paarden vormen een groep met de cliënt of de studenten. In hun cultuur geldt dus, als ze zich omdraaien is dat in reactie op jouw aanwezigheid. Iedere beweging is met die mens verbonden en geen gedrag is toeval. Dat kan niet want ze zijn een groep. En alle gedrag is communicatie. Dat is paard zijn!
Ondertussen zegt die mens: dat hij nu gaat gapen of krabben, dat heeft niets met mij te maken toch? Dat is gewoon paardengedrag!
Als je als mens met een ander in gesprek bent, heeft jouw gedrag, jouw woorden, invloed op je gesprekspartner en diegene reageert dan op je. Als iemand zeer langdradig praat, probeer je uit alle macht je aandacht bij het gesprek te houden. Maar in je lichaam voel je je weerstand of onrust groeien en ga je gapen. Een paard zou wellicht weglopen, maar zo zijn onze normen niet. Alle gedrag wat de luisteraar vertoond is dus ook verbonden met wat de spreker losmaakt. En alle gedrag is communicatie. Dat is mens zijn en dat herken je ook vast zelf!
Wat houdt je tegen om aan te nemen dat het gedrag van het paard diezelfde communicatie met jou betreft?
Blog 31, 17-8-2014. Quality time
Twee woorden waarmee we aangeven dat de tijd op dit moment zeer waardevol is. Het zijn de momenten die je optimaal beleeft en beseft dat je ze beleeft. Vaak wordt daarmee de tijd bedoeld die je doorbrengt met je kind/partner, vriend(in) en waarin je volle aandacht geeft. Het wordt gebruikt om de tegenstelling te erkennen van de tijd die je soms weliswaar samen doorbrengt maar waarin je niet aandachtig bent. We beseffen dus heel goed het verschil in beleving. Zo kun je datzelfde verschil bemerken in de tijd die je met je paarden doorbrengt. Sommige routine handelingen, voeren dat doe je nu eenmaal heel vaak, of uitmesten doe ik nogal eens met mijn aandacht heel ergens anders. Nu zijn dit ook voorbeelden van dingen die ik doe waarbij contact maken met een paard niet noodzakelijk is. Eigenlijk is er dan ook geen sprake van wederzijdse aandacht. Het paard wacht op zijn eten, ziet het aankomen, gaat al speeksel aanmaken en is logischerwijs ook helemaal niet met mij bezig. Wanneer ik dan wel zijn aandacht zou vragen, zou dat heel ongepast van mij zijn.
Wanneer zou ik wel werkelijk contact met mijn paard kunnen maken? Wanneer heeft hij tijd voor mij? Bijvoorbeeld na het eten en na zijn rust daarna. Als ik dan met een borstel de wei inloop…ho! Als ik dat doe neem ik me misschien voor om hem te borstelen en ben ik veel minder aandachtig in het contact. Voor waardevol contact tussen twee wezens is het nodig dat beiden ruimte hebben op dat moment om contact te maken. Dat wil zeggen niet afgeleid door eten, een doel, een verwachting of een zwerm akelige dazen. Hoe vaak ga je op die manier naar je paard toe? Sta je dan open voor wat hij of zij op dat moment bij jou wil onderzoeken of je vraagt zijn hoofd te krabben omdat het daar jeukt? Wacht je dan tot je toestemming krijgt voor lichamelijk contact? Of is het ook goed om daar gezamenlijk gewoon te staan? Wanneer je dan echt samen daar staat, merk dan op dat jullie frequentie van ademen zich op elkaar afstemt en je manier van bewegen op elkaar gaat lijken. Kijk eens vol aandacht hoe die haartjes onder bij de voorlok groeien en, zoals ik net bij Solo zag, al wat grijs geworden zijn. Ik voel een stroom van liefde voor dit paard, dit paard wat ik 18 jaar geleden geboren zag worden, wat bijna een dag nodig had om op eigen kracht het uier van Aya te vinden en wat 3 jaar geleden bijna dood was geweest! Die momenten zo vol aandacht voor elkaar waarin de tijd niet meer bestaat, dat noem ik nou quality time.( En niet altijd zijn die gedachten daarbij zo zwaarmoedig gelukkig.) Wat ik maar bedoel te zeggen is dat echt kijken, tot je door laten dringen wat je werkelijk ziet en dat samen beleven zo makkelijk kan bij een paard. Dat lukt niet altijd bij mensen, tenminste mij niet, want het zegt me direct ook iets over de wijze waarop ik in relatie tot die ander sta. Dat geeft weer gedachten daarover en weg is het gezamenlijke moment.
Ik nodig je uit tot quality time met jouw paard of ander dier, je kind partner of vriend(in). Het is namelijk heel gezond en mindfull zo je wilt. En wanneer je het graag wilt, ben je welkom hier bij de paarden!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 30. De paardenmishandelingen, 1-8-2014
Vandaag kopt de Leeuwarder Courant met : ‘Afschuw over reeks paardenmishandelingen’ In mijn directe omgeving worden er paarden, merries mishandeld nadat dat al eerder elders in het land gebeurde!. De mishandeling vindt plaats door met een scherp voorwerp te steken en snijden in de rug, de billen en de geslachtsdelen van de merries. Volgens de krant overkomt het lieve, zachtaardige merries. De paarden die afgelopen maand zijn mishandeld, genezen lichamelijk goed, lees ik. Maar de eigenaren spreken van een grote verandering bij de dieren. Ze komen niet zomaar meer bij je en ze zijn in zichzelf gekeerd. Of zoals een eigenaar opmerkt: ‘het maakt haar allemaal niks meer uit’. Zulke reacties zie je ook bij mensen die zijn mishandeld of verkracht. Naast de lichamelijke wonden de zijn opgelopen, speelt het verlies van vertrouwen vaak een prominente rol. Achterdocht in het contact, of als het niet anders kan, een dissociëren. Er wel lijfelijk zijn, maar geestelijk weggaan omdat de aanwezigheid te bedreigend is om bewust te ervaren.
Nou heb ik in de hulpverlening wel ervaring met mensen die zulke gebeurtenissen hebben meegemaakt. Dan probeer ik voor ze aanwezig te zijn, er bij te kunnen blijven in die gevoelens van schaamte, onmacht en woede, die te verdragen, zoals ze zelf ook wel moeten. Pijnlijk, koud, vreselijk eenzaam en naar adem snakkend is het daar op die plek. Daar op die rand wordt ook de kiem gevonden, de kiem van liefde, voor genezing en heling van die afgrijselijke wonde. (als het geluk met je is)
Nu vraag ik mij af: hoe zouden paarden zulke mishandelingen ervaren? En wat is er voor hen nodig om te helen? Ik heb inmiddels geleerd over het leven van paarden. Ziet het er uit als verdriet of machteloosheid? Gedragen ze zich zo? Voelt het zo aan? Dan zal hun emotie vast ook overeenkomen. Dat kan gesteld worden zonder dat er sprak is van vermenselijking (antropomorfisme) van het paard. Wat het paard overkomt, wordt haar aangedaan door een andere soort: de mens. Dat is anders dan bij mensen; daar is het de eigen soort die het doet. Zou dat betekenen dat het paard niet haar vertrouwen kwijtraakt in de andere paarden? Maar ook daar geldt wel, de andere paarden hebben het niet weten te voorkomen. De hengst viel niet aan, de leidende merrie nam ze niet mee, weg van het gevaar. Want waarschijnlijk waren die wachters in de paardenkudde er niet eens, waar zie je nou een natuurlijk samengestelde kudde die ook de ruimte heeft weg te vluchten? Het paardenlichaam wordt geschonden, hun integriteit wordt aangetast. Wat dan? Bij mensen speelt ook nog het seksuele aspect, of beter gezegd: seksualiteit uitgeleefd in macht en overheersing. Niet alleen het lichaam wordt dan geschonden maar ook de eigen beleving van seksuele gevoelens en daarmee de wijze van inhoud kunnen geven aan een relatie. Hoe beleven paarden seksualiteit? In welke fase van hun cyclus waren de merries op het moment van de mishandeling? Veel paarden worden door ons mensen natuurlijk al blootgesteld aan verkrachting door de wijze waarop wij merries naar een hengst brengen. Er is geen sprake van eigen keuze, het opbouwen van een relatie, paringsspel en uiteindelijk de paringen zelf op hun eigen moment. Of er komt helemaal geen hengst meer aan te pas maar een mens die een rietje inbrengt! Ook daarover kun je een (ethische) oordeel hebben, maar daar wil ik nu niet verder op ingaan. (het is al wel duidelijk wat ik daarvan vind toch?)
Terug naar mijn beginvraag: wat zou een paard nodig hebben om te helen vanuit het paard gezien? De gedachte om haar veel aandacht geven, met haar mee te voelen, woest te zijn op de dader, is wel
begrijpelijk, maar heeft het paard daar iets aan? Het paard leeft niet in een rechtstaat waarin via allerlei kanalen sprake is van straf en vergelding. Misschien kunnen nu de mensen die te maken hebben gehad met geweld of verkrachting bijdragen aan de genezing van deze merries. Ik kom op deze gedachte doordat ik merk dat in de therapie met paarden ze elkaar ook opzoeken op grond van gedeelde ervaringen. Dat vindt zomaar plaats net als mensen onderling elkaar kunnen vinden op grond van gedeelde ervaringen. Als mensensoort werken we met paarden samen om mensen te helpen, nu dienen de paarden te worden geholpen door de mensen!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 29, 26-7-2014 Aandacht en zorg!
Wat ben je nog vol van vertrouwen als je net op de wereld komt! Als ik de bijgaande foto bekijk, een pasgeboren veulen en haar moeder, is die moederliefde zo overweldigend aanwezig. En het veulen dat zich vol vertrouwen tegen haar moeder aandrukt, prachtig om te zien. Zo’n start wens je ieder, mens of dier, in het leven. Niet iedereen krijgt echter zo’n start. Om allerlei verschillende redenen kan je als kind je onveilig voelen en niet dat vertrouwen in de zorg en de liefde van je moeder hebben. Dat gevoel kan al zijn ontstaan voor je geboorte doordat je moeder zelf niet in een veilige omgeving leeft. Misschien leeft ze in een oorlogsgebied waarin ze explosies, geweld en geweervuur hoort. De angst die ze daarbij voelt, krijg je als ongeboren baby ook mee. Of misschien leeft ze in een relatie waarin ze onveilig is en er sprake is van lichamelijk of geestelijk geweld, ook dat wordt doorgegeven samen met het gevoel dat je moeder jou daartegen niet kan beschermen. Je wilt als moeder natuurlijk wel, maar je mist de mogelijkheden, soms de kracht om weg te gaan en de veiligheid op te zoeken en dat levert daarbij nog eens een schuldgevoel op naar je (ongeboren) kind. Er zijn ook mildere vormen van onveiligheid of onzekerheid die je als moeder kan ervaren. Wat breng je daarmee over of hoe gaat je kind daarmee om?
Als je kijkt naar hechting en b.v. de hechtingstheorie van Bowlby (1907-1990, psycholoog)
Onveilige hechting en veilige hechting bij kinderen en volwassenen. Hechting of gehechtheid is een duurzame affectieve relatie tussen een kind en zijn verzorgers. De mens vertoont gehechtheidsgedrag vanaf de wieg tot het graf. De vroege gehechtheidspatronen – veilig, onveilig, afwerend of vermijdend – worden verinnerlijkt en zijn van invloed op ons denken, voelen en handelen gedurende de rest van ons leven en bepalen de kwaliteit van onze partnerrelatie(s) op volwassen leeftijd. De patronen van gehechtheidsgedrag in onze kinderjaren, beïnvloeden ons vermogen intieme relaties aan te gaan of op te bouwen.
Om de relatie tussen kind en moeder of vader te laten ontstaan, doen zowel het kind als de volwassene iets. Het kind heeft zorgopwekkend gedrag zoals huilen in allerlei verschillende toonaarden. De verzorger staat open voor het gedrag en reageert er op. Dat is een leerproces waarin de verzorger snel leert het onderscheid te maken tussen b.v. huilen van honger, buikkrampjes, een onaangenaam gevoel van een natte luier enz. Het kind leert dat er gereageerd wordt op zijn behoeften en zo ontstaat een veilig gevoel. Wanneer je weinig zelfvertrouwen hebt als nieuwe moeder of te weinig tijd om helemaal op je kind gericht te zijn en dus snel te leren, door b.v. een eigen onveilige leefsituatie, stress of andere problemen, kan dit proces niet optimaal verlopen. Je ziet dat dan terug in de wijze waarop de hechting van je kind verloopt. Het kind ontwikkelt minder vertrouwen in zijn ouders, want er wordt niet genoeg op gereageerd, dan geeft het zijn vragen op en keert zich in zichzelf.
Hoe is dat bij paarden? Ieder die merries en veulens observeert, ziet dat er veel verschillende types moeders zijn, net als bij mensen. De ene merrie is heel zorgzaam, zacht en oplettend naar haar veulen. Ook zie je moeders die weinig zorg bieden, hun veulen laten drinken maar er verder vrij hardhandig mee omgaan en het vaak wegsturen. En uiteraard allerlei gradaties hiertussen. Jonge merries leren het zorggedrag van hun moeder en tantes en soms gaat het bij het eerste veulen nog niet helemaal goed of is ze overbeschermend. Zijn er meerdere merries met veulens, dan komt het
voor dat die veulens vooral in de nabijheid van één van de merries spelen. Zij is degene met het grootste moedergevoel en de veulens voelen zich daar het meest op hun gemak. Doordat er andere goede moeders in de buurt zijn, kaan een veulen zich toch goed ontwikkelen. Datzelfde geldt voor een kind: zijn er andere toegankelijke volwassenen, dan is dat een beschermende factor voor het kind.
Zowel paarden als mensen geven hun ervaringen door aan de volgende generaties. Heb je zelf last van onveiligheid in je leven, dan kan een paardenbeleving je daar misschien inzicht in bieden en een nieuwe ervaring om op voort te bouwen.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 28, 15-7-2014
Contacten leggen, netwerken, een vaak gehoorde kreet en het schijnt erg belangrijk te zijn tegenwoordig, al is het natuurlijk van alle tijden. Wat betekent dat eigenlijk, contact maken? Met iemand praten waarin je beiden wat zegt, is dat contact? Het is in ieder geval technisch contact, informatie wordt uitgewisseld. Vaak bedoelen we meer met echt contact, niet alleen woorden die worden uitgewisseld maar ook gevoelens, stemming, sfeer en gedrag. Wanneer je elkaar spiegelt in de houding, je gaat beiden op dezelfde manier zitten met armen en benen, zijn er al meer contact lijntjes. Op het moment dat je bij een verhaal een zelfde gevoel hebt, hetzij door spiegeling, hetzij doordat je beide een zelfde beleving ervaart, is het contact opnieuw uitgebreid met een lijntje. Elkaar aanraken breidt het contact uit met een lichamelijke beleving. Hoe maak jij contact met de ander?
Ontevredenheid met de bestaande contacten, die als leeg en niet voldoening gevend ervaren, is een aanleiding om hier hulp te zoeken. Want het maakt je niet gelukkig, je gaat twijfelen, ben ik zo onaardig? Of wat doe ik toch fout? Zulke gedachten maken nog terughoudender bij het in contact komen met een ander. Om die keten te doorbreken, kan een frisse blik helpen. De paarden hebben die uiteraard! Hoe ga je op een paard af? Dat is vaak veel makkelijker dan op mensen af te stappen. Wat ik hier vaak zie is het volgende: De paarden komen kijken wie er het erf op komt lopen. Die mens gaat naar ze toe en gaat het hoofd aaien. Dat geeft een fijn contact, zegt die mens. Ja, dat is ook zo, geregeld lichamelijk contact is voor mensen een voorwaarde voor een gezond leven. Dus dit aaien geeft al iets. Hoe is dat voor paarden? Ook paarden maken vaak en veel lichamelijk contact. Ze groomen elkaar, zachtjes knabbelen aan elkaars manenkam en schoft. Maar doen ze dat met een wildvreemd paard wat het erf op komt lopen? Nee, groomen doe je met een paard wat je kent, waar je mee vertrouwd bent en die je graag mag. En je doet dat niet aan het hoofd. Je ziet vaak vaste koppels in de groep, paarden die een voorkeur voor elkaar hebben. Zoiets als mensen dus, niet iedereen gaat zomaar iemands schouders masseren, dat wordt al snel gezien als een ongewenste intimiteit. Je beperkt dat soort aanrakingen tot een geliefde, je kind of een goede vriend(in). Als je dan opnieuw kijkt naar die mens die op een paard toeloopt en hem of haar over het gezicht gaat aaien, wat zegt je dat dan? Ten eerste dat die mens blijkbaar behoefte heeft aan lichamelijk contact, misschien heeft hij of zij daar een te kort in. Mooi dat via het paard zo’n behoefte direct zichtbaar wordt doordat de mens blijkbaar geen remming voelt om het paard aan te raken. Hoe is dat voor het paard? Het paard neemt die behoefte waar en reageert daar natuurlijk op. Dat kan verschillende paarden reacties oproepen. Ten eerste geeft het paard vaak heel subtiel aan dat hij daar nog niet aan toe is door zijn hoofd weg te draaien of het op en neer te bewegen. Soms ook laat hij het toe, is hij op dat moment bereid de grote behoefte van die persoon te willen vervullen. Soms ook draait hij zich weg en loopt uiteindelijk weg. Dat heeft vaak te maken met hoe oprecht de gevoelens van de mens zijn. Is de behoefte groot en vindt die mens ook dat het paard het moet ondergaan Dan wordt als het ware verwacht, geëist dat het paard zich ervoor wil lenen. Daar heeft een paard de meeste moeite mee, er zal dan geen sprake van contact zijn maar van al dan niet lijdelijk ondergaan. Wanneer iemand zo graag wil aaien en ook daarbij aandacht en waardering geeft, blijft het soms bij wat subtiele ontwijkpogingen maar het contact wordt wel toegestaan en vervolgens gaat het paard er verder op in.
Dit zijn maar 2 voorbeelden van hoe contact maken kan verlopen. Door aandacht te krijgen voor de reactie van het paard, leer je betere sociale vaardigheden toe te passen en zuiverder te reageren binnen zo’n contact. Kijk maar eens hoe jij contact maakt met een paard en leer van zijn signalen. Ervaar of je grenzen over gaat of juist zelf te weinig geeft in het contact met die ander. En kijk vooral ook naar de paarden hoe zij dat onderling doen. Maar zorg wel dat je kijkt naar een stabiele, evenwichtige kudde, anders leer je misschien meer over afgrenzing en zelfverdediging of aanvallen!
Mijn paarden willen je zeker wel begeleiden!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 27 25-6-2014 The free horse library
Vandaag is de boekenkast klaar. Hij is gemaakt en geïnstalleerd aan de ingang van de praktijk door mijn buurman Rense de Wind.
Het was al een tijdje mijn wens om op meerdere manieren mijn idealen uit te dragen. Buiten de hulpverleningspraktijk, het werk met de paarden en de lessen op de Hogeschool is er vast meer mogelijk. Boeken zijn daar natuurlijk uitermate geschikt voor en het concept van de free library sprak mij zeer aan. Dus dat was duidelijk, die kast moest er komen!
De kast waarin boeken over paarden, dieren, natuur en milieu en persoonlijke ontwikkeling een plaats vinden. Ik wil daarmee het concept “Free Library” een specifieke impuls geven. Niet zomaar alle boeken komen er in te staan. Wat is een free library? Je kunt daar boeken uithalen , lezen en terugbrengen. Ook kun je zelf boeken die je erbij vind passen, toevoegen. Ik heb een start gemaakt met een vulling, nu is het aan de gebruikers om dit aan te vullen, in stand te houden en natuurlijk te gebruiken. Kennis wordt zo verspreid en daar ben ik een groot voorstander van. Verspreid en delen. Deel dat wat jij van belang vindt via deze kast.
Ook tijdschriften zoals BIT of De vrijruiter kunnen geleend en gelezen worden. Je mag ze meenemen, ruilen, wat je maar wilt. Er komt zelfs nog een bankje bij te staan, je kunt ter plekke even rusten, lezen en daarbij naar de paarden kijken. Er zijn momenteel voorleesboeken, kinderboeken, romans en informatieve boeken te vinden. Maar hoe zich dat verder gaat ontwikkelen? We zullen het zien, spannend! De huidige voorraad boeken en een paar speeltjes is bijeen gebracht door de vrijwilligers, cliënten, studenten en stagiaires. Voor die giften dan ook mijn hartelijke dank!
Kom gerust langs om te lenen en te lezen! En mocht je vragen hebben? Als het hek open is, kun je doorlopen.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 26, Het grote paardenhart
Een paard is een dier wat gebouwd is op het lopen van grote afstanden. Lopen doen ze een groot deel van de dag, rustig grazend van het ene lekkere polletje naar het andere. Of zoekend naar de planten met bepaalde voedingsstoffen die ze op dat moment nodig hebben. Dat gaat allemaal op een rustig tempo. Wanneer paarden moeten vluchten voor gevaar, gaat dat uiteraard een stuk sneller, maar ook zo’n galop kunnen ze lang volhouden. Om die prestaties te kunnen leveren hebben paarden een groot hart. Wanneer wij mensen spreken over “een groot hart” bedoelen we daar iets anders mee. Het hart is namelijk ook de plaats waar we liefde voelen en compassie, zorgzaamheid Zo spreken we ook over ons hart. Iemand met een groot hart, heeft aandacht en gevoel voor mensen en/of dieren om zich heen. Zouden paarden met hun grote hart ook veel aandacht hebben voor de soortgenoten of andere wezens om ze heen?
Vanmorgen toen Solo mij uit bed riep om het hek naar het weiland open te zetten, zag ik daar een voorbeeld van. Ik liep naar het hek toe en er stak net een kip met haar 6 kuikens hun pad over. Ik zei tegen de paarden: “voorzichtig, denk om de kuikens! En inderdaad, ze liepen voorzichtig met hun neus laag. Ze zagen de kuikens weghollen en pasten hun tempo aan zodat het allemaal goed ging. De paarden werken hier natuurlijk al jaren met mensen die soms erg verdrietig, depressief of ongelukkig zijn. Ik heb het idee dat ze in dat contact hun eigen gevoeligheid ook vergroten. Het werkt vast net als een hart wat getraind wordt door te rennen dat groter wordt. Een hart dat steeds blootgesteld wordt aan menselijk leed, wordt misschien wel groter, ruimer, het groeit.
Jaren terug, toen mijn merrie Aya nog leefde, gaf zij mij daar ook al eens een voorbeeld van: In een weiland naast ons huis stonden 4 paarden. Onze paarden konden ze wel horen maar bijna niet zien. Twee daarvan waren drachtige merries die in dezelfde nacht een veulen kregen. Het ene veulen leefde en het andere werd doodgeboren. De merrie met het levende veulen en de andere twee paarden liepen al grazend rond in het grote weiland. De merrie met haar dode veulen bleef op wacht staan bij haar kind. Ze hinnikte voortdurend naar de andere paarden maar die hadden hun aandacht bij het nieuwe veulen en riepen niet terug. Aya wel, de hele dag dat de moeder bij haar dode kind bleef waken, hinnikte ze terug en bood deze merrie de steun die ze zo nodig had! Aan het einde van de dag kwam er bij de merrie langzaam de berusting en de acceptatie dat haar kind niet leefde. Ze begon weer een hapje gras te eten, even een paar stappen van haar dode kind vandaan te zetten om daarna weer gauw terug te gaan.
Ik vond het zo bijzonder, Aya, die de andere merrie helemaal niet kende reageerde, wellicht juist als moeder, op de nood en het verdriet van het paard wat ze hoorde. Ook zij kwam weinig aan grazen toe die dag, zo was ze bezig met haar ondersteuning. Ik vroeg me af of ze dit gevoel voor het andere paard niet juist zo kon geven omdat ze hulpverleningspaard was!
Wat voor mij de conclusie is, is dat we ons hart ook op die manier kunnen trainen, door liefde te geven, wordt het groter, zit er meer gevoel in, kun je meer betekenen voor een ander!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 25 23-5-2014 Hoe nu verder?
Wat is het moment om hulp te gaan zoeken? Hoe weet je nou dat je er zelf niet meer uitkomt? Voor ieder mens is dat natuurlijk verschillend en er is niet één antwoord te geven. Ik zie langzaam een verschuiving van de inhoud van de (hulp)vraag. Bij de start van mijn paardenpraktijk kwamen er vooral veel mensen die al allerlei andere vormen van hulpverlening hadden gehad en naar eigen zeggen uitbehandeld waren. De nood was hoog, de verwachting laag en een enkeling had zelfs het motto: baat het niet , het schaadt ook niet. Daarna kwamen er meer mensen die gericht kwamen om niet in een “praat” hulpverlening terecht te komen. Zij hadden de ervaring al dat ze met praten niet verder kwamen of de hulpverlener en daarmee natuurlijk ook zichzelf te makkelijk omver konden praten. Nu komen er vooral mensen die zich verder willen ontwikkelen en ontplooien. Ze voelen dat er meer in zichzelf zit dan er nu uitkomt. Mensen die de eisen die de maatschappij stelt aan hen, niet kunnen verenigen met hun eigen behoeften en verlangens. De zin van hun leven lijkt te worden overheerst door de snelle, onpersoonlijke levensstijl van tegenwoordig. Ook die groep vindt hier bij de paarden de rust, hun persoonlijk kracht en waardigheid terug. Een aarding van hun gevoelens en gedachten waardoor ze zich sterker voelen worden. Deze categorie mensen ziet zichzelf waarschijnlijk niet als cliënt, maar als een mens die constateert ergens behoefte aan te hebben en die daarnaar op zoek gaat. Die opstelling past weer helemaal bij de huidige tijd natuurlijk. Hulp vragen maakt niet afhankelijk maar juist sterk, je gaat goed voor jezelf zorgen!
Hoe doen paarden dat? Hoe vragen zij hulp bij hun medepaarden of bij hun mens? Solo als zelfstandig en goed geaard paard vraagt bij praktische dingen om hulp. Bijvoorbeeld dat hij ’s morgens het weiland op wil. Dan hinnikt hij tot ik uit bed kom en het hek open zet, dat is soms om 6 uur, soms om half 9. Of hij vraagt of ik water wil geven door met zijn been tegen de lege ton te trappen als hij mij ziet. Gloo vraagt om aandacht, bij Bamse door naar haar toe te lopen en haar te gaan krauwen. Bij mij door haar hoofd hoog te houden en me zeer indringend aan te kijken tot ik reageer door naar haar toe te gaan of op afstand even met haar te praten. Jabbadoe vraagt om medeleven door ver van de anderen af te staan aan mij en aan de paarden door dicht naast ze te gaan staan in de veulenpositie naast de schouder.
Mensen die hier komen, vragen tegenwoordig naar een cursus of willen een kennismakingsworkshop meemaken om te proeven of dit iets is waar ze wat mee kunnen. Maar je kunt ook nog hier gewoon nog steeds een hulpverleningstraject volgen hoor, geen probleem! En wanneer ben je daar aan toe? Ik weet het niet, ik wacht af tot je komt.
Tot ziens op de praktijk!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 24 7-5-2014, En wanneer niet leren van een paard?
Zijn er ook momenten waarin je niets hebt aan het voorbeeld van de paarden? Paarden zijn natuurlijk geen mensen en weten niets van verwachtingen die je als mens hebt. Of de eisen die het werk aan je stelt. Of de druk die familie op je kan leggen. Of…Maar paarden kennen wel de ongezonde druk van niet kunnen leven zoals ze ontwikkeld zijn om te leven. Hun benen gebruiken om lange afstanden in rustig tempo te lopen. Hun spijsvertering doorlopend aan het werk houden door 18 uur per dag te grazen. Hun cognitie gebruiken om nieuwe omstandigheden te onderzoeken en zich aan te passen aan verandering. Met hun familie te zijn voor hun persoonlijke ontwikkeling door veiligheid en welbevinden.
In veel vorige stukjes heb ik het over het goede voorbeeld van de paarden. Gaan grazen als ze voedsel nodig hebben. Gaan lopen als ze energie af te leiden hebben. Gaan slapen als ze rust nodig hebben. Stoppen met gedrag wat hun niets oplevert aan voordeel. Maar paarden kunnen ook foute voorbeelden geven toch? We kennen paarden met de zogenaamde stalondeugden. Gedrag dat ze hebben ontwikkeld om een ongemak, pijn of stress te lijf te gaan. Voorbeelden zijn het weven, heen en weer bewegen van het ene voorbeen op het andere. Met de tanden over de boxrand of iets van ijzer schrapen, tegen de deur schoppen, stereotiepe rondjes lopen in de stal en nog veel meer. Dat vinden ze uit door b.v. maagpijn door een fout voerbeleid, bewegingsdrang door te weinig kunnen lopen, door een gebrek aan sociaal contact of intiem contact (grooming van elkaar). Gedrag wat endorfines aanmaakt en zo pijn of stress verzacht. Eenmaal aangeleerd is het zeer hardnekkig, zichzelf belonend gedrag. Het is gedrag wat opgeroepen wordt door niet passende leefomstandigheden voor het paard. Om daar toch mee om te gaan wordt een van deze coping stijlen ontwikkeld. Natuurlijk is het gedrag wat overleving bevordert, het alternatief zou nog slechter zijn voor het paard! Maar het vertoonde gedrag is beslist niet goed voor zijn gezondheid en welbevinden.
Niet zo gek anders als voor mensen opgaat in ongezonde omstandigheden lijkt me. Welke ´stalondeugden” hebben wij allemaal ontwikkeld om te overleven in deze maatschappij met voor een aantal (?) mensen ongezond weinig mogelijkheden tot ontplooiing?
Ik persoonlijk merk dat ik bij druk weerstand bied, boos word en lijdelijk verzet pleeg. Het geeft mij ongetwijfeld het fijne gevoel (endorfines!) dat ik in mijn recht sta! Dat ik niet wijk voor in mijn ogen onjuiste argumenten. Maar… is het gezond? Werkt het waar het de bedoeling is? Heb ik zo invloed? Beschaamd moet ik toegeven van niet. Toch lukt het me niet goed om in sommige situaties ander gedrag te ontwikkelen, net als paarden dat niet kunnen als ze worden beperkt in hun gezonde reactie. Wie of wat beperkt mij in een gezonde reactie? Wat is daarvoor nodig? Wat is mijn, misschien onzichtbare, box waar ik zit opgesloten zonder voldoende door mij gewenste ruimte of contacten? Mijn leven is in wezen niet anders dan dat van de paarden toch?
En ik ben geloof ik niet de enige als ik de kranten lees!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 23, Leren van een paard.
Op dit moment heb ik de paarden hard nodig om van ze te leren! Zoals jullie al gelezen hebben staat een deel van mijn werk onder druk. Het gaat om de minor, een deel van de HBO opleiding sociaal-agogisch werk . In die minor ontvang ik studenten om ze kennis te laten maken met de uitgangspunten en de vaardigheden van het hulpverlenen met paarden. Dat gebeurt gedeeltelijk op de NHL waar de kennislessen zijn en gedeeltelijk hier op de praktijk waar ze de training met mijn paarden volgen. In al die lessen gebeuren zulke mooie dingen! Het begint al met hun eerste aanmelding. Heel vaak komt er een zeer persoonlijke motivatie met daarin het verhaal dat alles op z’n plaats viel op het moment dat ze zagen dat deze minor bestond! Bij het lezen voel je die blijdschap en dan is het eigenlijk al begonnen. Dan komt er hier een kennismakingssessie zodat ze goed weten waar ze eventueel mee gaan beginnen en wat dat van hun zal vragen. Ook die ervaring is over het algemeen zeer bijzonder voor ze. Een enkeling valt het tegen of had iets anders verwacht en dan volgt de keuze om er van af te zien.
Wat gebeurt er in die eerste sessie? Dat lijkt erg op wat cliënten ervaren al is de verwachting van een student anders. De overeenkomst is natuurlijk dat ze iets van zichzelf tegenkomen in de ontmoeting met de paarden. En wel op zo’n manier dat het heftig binnenkomt. Binnenkomt in hoofd, hart en ziel? Dat is wat de paarden veroorzaken wanneer je werkelijk gaat luisteren/voelen naar hun reactie op jou. Ze reageren op wat er op dat moment binnen je aanwezig is. Dat wordt nog versterkt door de vraag van mij over wat ik zie of voel. Dan wordt de focus nog meer daarop gelegd en paarden reageren nog duidelijker. Niet alleen cliënten hebben zo hun issues natuurlijk, welk mens worstelt niet met iets in meerdere of mindere mate? Door mijn vraagstelling zoek ik dat ook op. Want alleen dat wat er ook toe doet voor die mens, kunnen ze teruggeven. Hoe dieper een student durft te kijken, hoe meer ook wordt teruggegeven.
Ik zoek dat op in die eerste bijeenkomst om een ze indruk te laten opdoen van wat er tijdens de lessen zeker gaat gebeuren. Als het goed is zijn hulpverleners in opleiding gewend om ook naar zichzelf te kijken en te onderzoeken waar hun eigen gevoeligheden liggen. Dat is niet makkelijk maar wel nodig om te leren dat waar jij op reageert, ook iets zegt over jezelf en niet alleen over je cliënt.
In het hulpverlenen met paarden is dat zo vreselijk nodig omdat een paard ook reageert op jou als hulpverlener wanneer je niet beseft dat je zelf ook met iets worstelt. Eigenlijk is dat natuurlijk altijd een voorwaarde, maar zonder paard erbij, is dat makkelijker terug te leggen bij de ander. “Nee het gaat nu niet om mij” of “wat ik erbij denk is niet van belang”. Alle mensen zijn natuurlijk diezelfde spiegel voor de ander, alleen met woorden kun je dat wegpraten, bij paarden kan dat niet.
Wat zou ik nu kunnen leren van mijn paarden? Mijn werk staat onder druk, wat doen de paarden? Zij eten gras. O ja, gewoon doorgaan met wat belangrijk is. Wat doet er voor mij toe? Mensen laten ervaren hoe paarden kunnen helpen als je het zelf niet meer goed weet. Daar kan ik dus gewoon mee doorgaan. Als het niet via de minor bij de NHL kan, dan maar op een andere manier. Gewoon hier, bij mijn paarden. Goed, daar ga ik dus mee door. Houd de agenda maar in de gaten!
(en als jullie nog tips voor mij hebben, hoor ik het graag!)
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 22, familieopstellingen
Zaterdagmiddag een mooie workshop gehad rond familieopstellingen. Het is en blijft een heel speciale manier van werken, zeker in samenwerking met de paarden. Wat is een familieopstelling precies? Die vraag is niet heel makkelijk te beantwoorden als ik ook echt wil overbrengen wat er gebeurt. De werkvorm is een specialisatie van het systeemgericht werken. Bij systeemgericht werken ga je uit van de betrekkingen tussen de mensen en niet van ieder individu apart. Mensen maar ook paarden, worden beïnvloed door de anderen in hun omgeving, dat maakt ze mede wie ze zijn. Een voorbeeld: je gedraagt je op school of werk een tikje anders dan binnen je familie of op de sportclub. Je treft daar andere mensen, hebt daar andere betrekkingen mee en op iedere plek kan een ander aspect van jezelf naar voren treden. Je zou ook kunnen zeggen: je bent diegene die past binnen die omgeving, je wordt beïnvloed door je omgeving. Het systeem van de familie waar je uit komt is je eerste systeem, je krijgt daar de gewoonten en opvattingen van jouw familie mee. Tegen sommige gewoonten zet je je misschien af, bij andere voel je je juist thuis. Iedere familie heeft zijn eigen geschiedenis en cultuur, zou je kunnen zeggen. Uitspraken als: “zo doen wij dat niet” of “wij zijn niet gewend gevoelens te tonen” of “bij ons zit ondernemen in het bloed”, zijn allemaal uitdrukkingen van dat familiebesef. Sommig besef is heel bewust maar er zijn ook veel verborgen of niet bewuste gewoontes die binnen de familie bestaan.
Wanneer je eens kijken wilt naar je eigen familie, en dat doe je vaak aan de hand van een belemmering die je voelt, kun je een opstelling vragen. In zo’n opstelling worden mensen gevraagd om voor je vader, je moeder, zussen en broers te gaan staan. Samen met de paarden worden die mensen in de ruimte, “het veld” opgesteld. Die mensen krijgen lichamelijke gewaarwordingen waar je als begeleider naar vragen kunt. “Wat voel je? wil je je bewegen? Kun je je moeder ook zien? Is er iets wat in je opkomt”? Dit zijn de vragen die ik als begeleider kan stellen om zo bewustwording van het systeem te bewerkstelligen. De mensen die worden opgesteld krijgen namelijk gewaarwordingen, worden misschien opeens misselijk, krijgen pijn in een been of nek. Dat zijn niet hun eigen gevoelens maar de gevoelens van de personen die ze representeren. Die ontstaan “zo maar”, de informatie komt uit het collectieve onbewuste, zo heeft Bert Hellinger het verwoord als grondlegger van deze methode van werken.
Door een opstelling krijg je informatie uit jouw systeem van herkomst. Je kunt er naar kijken, ziet dingen die al heel bekend voor je zijn maar ook gevoelens die compleet nieuw zijn omdat ze komen vanuit het bewustzijn van een familielid. De informatie komt alleen als de familie als collectief die kennis ook wil delen en dus nodig is voor het systeem. Soms blijven zaken verborgen en blijft de grens tussen “wij en de anderen” in tact.
Er gelden drie wetten binnen systemisch werken: Binding. Iedereen heeft recht op een plek in het systeem. Ordening, volgorde. Alle plekken staan in een rangorde ten opzichte van elkaar. Balans. Geven en nemen dienen evenredig in balans te zijn
De rode draad in het familiesysteem vormt de binding met het systeem van herkomst. De binding is de band met de ouders, grootouders en nog veel verder terug. Als door welke omstandigheden dan ook één van de basisprincipes binnen het familiesysteem of in de context van werk verstoord raakt,
ontstaan er dynamieken. Vanuit deze dynamieken wordt een nieuw evenwicht binnen het systeem nagestreefd waardoor de huidige situatie blijft bestaan.
De paarden kennen dezelfde ordening, zij leven ook in een systeem en verhouden zich tot elkaar. Dat maakt hun specialist in die ordening of de verstoring daarvan. De paarden gaan in die opstelling interveniëren, zij hebben “weet van” het systeem en grijpen in als iets niet klopt. Voorbeelden van zaterdag waren bv dat Bamse zich zo tussen twee mensen opstelde dat ze elkaar niet meer konden zien. Of Dana die naast iemand ging staan en zo steun gaf of juist iemand achteruit duwde. De paarden stoppen met hun werk als de plaats van iedereen klopt en de informatie daarover is gedeeld of als de inbrenger niet verder wil.
Voor iedere deelnemer is het iedere keer weer een heel bijzondere ervaring!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 21, Voelen
‘Kijk eens naar de paarden, wat voel je’ ?
Dat blijkt voor sommige mensen een hele moeilijke vraag. ‘Niets’ is dan het antwoord. Niets? Kan dat, kan je ’ niets’ voelen? Voel je je voeten op de grond staan? Voel je het warme zonnetje op je rug schijnen? Voel je het kriebelen van zijn tastharen tegen je wang? Ja, dat voelen ze dan allemaal wel! Wat is blijkbaar de verwarring met deze eerste vraag van mij? Wat denkt die mens dat ik voor antwoord verwacht? Als je antwoord ‘niets’ is, dan voel je inderdaad niet op dat moment in je lijf. Je zit dan in je hoofd en je denkt na over een antwoord. Heel vaak sluiten hoofd en hart elkaar uit. Wanneer je aandacht gericht is op je hoofd, je denken, neem je je lichaam nauwelijks waar. Andersom geldt ook: in je lichaam voelen lukt vaak uitstekend, totdat ik mijn vraag stel aan het hoofd!
Taal komt dan te staan tussen de ervaring en die ander aan wie je je de ervaring wilt vertellen. Taal bakent af, onderscheidt, plaatst iets buiten jezelf maar maakt het ook psychologisch bewerkbaar.
Paardenhulpverlening is gebaseerd op heel weinig praten. De ervaring mag voor zichzelf ‘spreken’. Soms kan het daar heel goed bij blijven en kan die mens zelf verder met dat in(voel)zicht. Andere keren lijkt het van belang om woorden te geven aan het gevoelde. Door een woord, een betekenis te horen, te proeven of dat het juiste woord is, kan groei en bewerking plaats vinden. Wanneer zo’n betekenis past voor die mens en het nieuwe geplaatst wordt in het al bestaande, zie je een paard vaak stoppen met wat hij deed. De spiegel is niet meer nodig en hij kan overgaan naar iets anders. Want paarden hebben geen gesproken taal nodig, de innerlijke taal kunnen zij beter verstaan.
De eerste woorden voor gevoel leer je van je moeder/vader(figuur) die vertelt je, o, je heb honger, je bent moe, last van buikkrampjes? Zo leer je gevoelens in je lichaam te duiden en geef je die betekenis. Soms worden in die fase ook onjuiste verbanden gelegd natuurlijk, wat in je latere leven best lastig kan zijn. Dat kan je tegenkomen bij de paarden als spiegel. Je zegt dat je je blij voelt en helemaal prima, maar de paarden kunnen geen contact met je maken en lopen weg. Dan is er teleurstelling, maar dat wordt verbloemd door te zeggen dat de paarden zelf mogen weten wat ze doen hoor, dat is helemaal niet erg!
Wie zei dat tegen jou toen je klein was en de ander jouw behoeftes niet voelde of er voor koos die niet te willen voelen?
Of je verwacht al helemaal niks van de paarden, zij zullen vast niet bij je willen zijn. Maar, ze komen juist wel allemaal geïnteresseerd naar je toe om je te besnuffelen! Opnieuw is het beeld wat je van jezelf geeft niet in overeenstemming met wat er is; de paarden kunnen juist wel contact met je maken.
Wie zei dat tegen je: dat je de moeite niet waard was? Dat je echt niet moest verwachten dat een ander jou aandacht schonk?
Hoe nu verder? Opnieuw voelen, nieuwe woorden zoeken en merken dat het goed is bij de paarden. Zo simpel en tegelijk zo eng! Maar de paarden helpen je, is keer op keer mijn ervaring.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 20, Overgang
Het voorjaar is een moment van verandering. Langer licht, zachter weer en de groei van het gras komt op gang. Dat gaat de ene keer geleidelijker dan de andere keer. Daar moet je als paardenhouder rekening mee houden en op anticiperen. Wanneer je bij de eerste mooie dag je paarden al op het gras wil doen, heb je een probleem als het daarna weer koud en nat wordt. In de winter wanneer de paarden geen gras eten omdat het land te nat is en het gras op, krijgen ze voordroogkuil of hooi gevoerd. Dat is gras van de zomerperiode, gemaaid en gedroogd om te bewaren voor de wintertijd. Als het helemaal droog is wordt het in pakjes geperst en heet het hooi. Dat moet je droog bewaren, dan blijft het zeker een jaar goed en is prima ruwvoer voor ze. Als het nog net geen hooi is en er dus nog wat vocht in zit als het wordt geperst in balen, heet het voordroogkuil of kortweg “kuil”. Dat wordt in plastic gewikkeld en fermenteert wat omdat er geen zuurstof bij kan komen. Dat geeft die speciale lekkere geur, tenminste ik vind het lekker ruiken. Als zo’n pak “lek” gaat door een scheur of te veel katte nageltjes die het pak als klimboom gebruiken, gaat het schimmelen en rotten doordat er zuurstof en vaak ook regen bij komt. Dan is het natuurlijk niet meer te eten voor de paarden.
Paarden verteren hun voedsel door middel van bacteriën. Er zijn andere bacteriën nodig voor het verwerken van gras dan voor het verwerken van hooi of kuil. Je kunt dus niet zomaar eerst het ene voer geven, dan het andere. Dat is vragen om koliek doordat ze het nieuwe voer niet kunnen verteren. Paarden moeten heel geleidelijk aan nieuw voer wennen, om ze de kans te geven nieuwe bacteriën te laten groeien. Een paard kan dus zeker aan nieuw voer wennen, als het maar geleidelijk gaat en niet te vaak verandert. Het zou dus lastig zijn om b.v. na 5 dagen gras, ze opeens weer alleen hooi te geven omdat de grasgroei stagneert door de kou of de droogte van het voorjaar.
Bij nieuw , vers voer hoort ook andere energie. Ze willen heel graag dat verse gras eten en ze worden er blij en enthousiast van! Je ziet het plezier, het rennen en bokken en het rollen in dat heerlijke gras bij ze. Ik word er ook blij van als ik ze zo zie en ik ben blij dat het gras vroeg begon met groeien, zo kan ik ze er eerder op laten. Sinds 4 dagen ben ik ze nu aan het laten wennen en ze mogen nu 2 keer per dag ruim een uur grazen. Je ziet hun mest veranderen, eerst is die groener, soms wat dunner. Wanneer ze straks helemaal op gras staan, wordt die weer donkerder.
Welke overgang maken mensen als het voorjaar wordt? Voor mij geldt dat ik weer veel meer tijd van de dag buiten bezig ben. Ik merk dat ik minder lang slaap ’s morgens. Ik maak plannen wat ik allemaal wil gaan doen de komende periode. Ideeën voor verandering komen in me op. Blijkbaar voel ik ook weer meer energie in mijn lijf. O ja en ik ben ook anders gaan eten, meer groente en weer vaak ijs toe! Mijn leefritme past zich aan; in de avond doe ik meer dan in de wintertijd. “Tijd voor een grote schoonmaak” (maar dan niet letterlijk bij mij!) is een passend gezegde over het voorjaar en biedt ruimte voor vernieuwing.
Wat verander jij? Of zou je willen aanpakken? Waar is het bij jou tijd voor? Kom uit je winterslaap en rek je eens lekker uit. Het voorjaar is begonnen!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 19, 1-4-2014
Afstand en nabijheid.
Aantrekking en afstoting is een eeuwige dans en die wordt niet alleen door dieren en mensen gedanst. Als ik het goed onthouden heb, geldt dat eveneens voor kleine deeltjes zoals moleculen tot grote zoals de sterren. Te ver af van elkaar wekt verlangen, te dicht bij elkaar roept angst op en de dringende behoefte aan meer eigen ruimte. Als ik hier naar de paarden kijk, zie ik een verschil tussen de ruinengroep en de merries. Er is andere energie te voelen, ze staan gewoon anders ten opzichte van elkaar. De ruinen spelen veel met elkaar, zeker in de wintermaanden als ze zijn veroordeeld tot de paddock en minder hun graasgedrag kunnen uitvoeren. Ik verklaar dat gedeeltelijk door het gegeven dat de ruinen familie van elkaar zijn, het zijn vier broers en hier allemaal geboren, en de merries niet. Zij zijn op verschillende momenten hier komen wonen en zijn ook verschillend van ras, dat zou in het wild natuurlijk zo niet voorkomen. Twee weken terug toen ik met de AAIZOO meeting te gast was bij Learning horse, zag ik echter hetzelfde. Ook bij José en Francesco leeft een ruinengroep en een merriegroep. Bij deze groepen was hetzelfde gedrag waar te nemen; de ruinen allemaal dicht bij elkaar en gezamenlijk. De merries stonden veel verder uit elkaar en daar voelde het ook duidelijk anders. Terwijl in hun kudde alle leden verwant zijn aan elkaar, ook de merries. Merries hebben een andere verantwoordelijkheid, als ze een veulen hebben heeft die zorg, aandacht en graasruimte nodig natuurlijk. Nou hadden hun merries momenteel evenmin als de mijne veulens om voor te zorgen, maar toch hebben ze meer ruimte om zich heen nodig bijkbaar. Wel staan ze vaak gezamenlijk te rusten en groomen ze elkaar geregeld. Het is dus niet zo dat ze elkaar niet mogen of zo. Als ik naar mijn Shetlanders kijk, een merrie met een veulen van bijna één jaar, de vader en een vierjarige zoon, zie ik datzelfde gedrag. De drie heren zijn dicht bij elkaar aan het grazen of spelen en de merrie graast op een afstandje alleen.
Is in dit gedrag een parallel te zien met mensen? Hoe bepalen wij onze afstand tot de ander? Welk verschil maakt het als de ander van hetzelfde geslacht is? Of juist het andere? Welk verschil ervaar jij daarin? Dat vrouwen meer onderlinge concurrentie hebben en veel werk maken van hun onderlinge positie bepaling, is al vaak beschreven. En dat een mannengroep gezamenlijk dingen doet: voetbal kijken, vissen enz. is ook zeker een bekend gegeven. Hoe gaat dat in een gemengde groep? Kijk naar verjaardagen en hoe de mensen zich vervolgens splitsen in twee groepen en je hebt je antwoord.
Nu naar het meer persoonlijke gedrag. Waar voel je je zelf het meeste bij thuis? Waar kun jij je makkelijk aansluiten en wat zegt dat over jouw behoefte aan aansluiting versus je behoefte tot autonomie? En, niet onbelangrijk: doe je dat om iets te vermijden of om iets te halen? (en brengen uiteraard!) Ben je helemaal op orde met je positie ten aanzien van andere mensen of zou je dat diep in je hart anders willen?
Als je daar graag meer over wilt ontdekken, nodig ik je van harte uit voor zaterdagmiddag 19 april. Dan begeleid ik een middag over opstellingen met paarden rond dit thema. Daar kun je verder ervaren wat jouw plek is ten opzichte van de ander en een stap zetten als je dat wilt veranderen!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 18, 22-03-2014
Het paard als co-hulpverlener.
Zo praten we over onze paarden, co-hulpverlener, collega.” We” daar bedoel ik mijn menselijke collega’s en mijzelf mee en we geven daarmee aan dat we samen werken met onze paarden, of andere dieren natuurlijk, voor onze cliënten. Vandaag was ik op een bijeenkomst van AAIZOO, de stichting waarbinnen mensen zich organiseren die dieren inzetten in de hulpverlening, zorg en educatie. In de voordrachten die daar werden gegeven, maar ook in de pauzegesprekken ontdekte ik dat toch heel verschillend om wordt gegaan met de dierlijke partners. We waren vandaag te gast bij Learning horse, bij Francesco De Giorgio en José Schoorl in Erp. Zij zijn actief bezig de zooantropologie als nieuwe wetenschap eindelijk op de Nederlandse kaart te krijgen. In hun benaderingswijze kan ik zelf veel herkennen. In de zooantropologie wordt gekeken naar de dier-mens relatie, wat brengt het de mens? Wat het dier? In een gelijkwaardige onderlinge verhouding waar niet langer de mens centraal staat, vindt een focusverschuiving plaats die blijkbaar toch lastig is voor veel mensen. Het is nieuw om naar een paard te kijken als paard en om niet direct te kijken naar het paard als rijdier voor de mens, of als dier wat getraind moet worden. We zijn gewend om ons paard te trainen, anders kun je er toch niet mee? We kijken naar het paard en wat het voor ons kan doen. Dus dan beleren we hem, trainen hem soms zelfs onbewust. Ik zie dat aan de studenten die hier komen voor HUN training DOOR de paarden. Ze willen dat mijn paard hun ruimte respecteert of stilstaat aan een halster. Heel logisch natuurlijk, want zo hebben ze geleerd met paarden om te gaan, maar helemaal misplaats wanneer jij VAN een paard wilt leren! Als een paard niet bij jou stilstaat, wat laat hij je dan zien? Wil je daar naar kijken of leg je het bij je paard? En ik zie dat ze geheel onbewust waarschijnlijk, een rukje aan het touw geven om hem stil te laten staan. Dan ontgaat je nog iets. Hoe kun je daar bij aansluiten? In het begin valt het niet mee om te gaan luisteren naar het paard. Het botst met je eigen paardenopvoeding. Want je hebt geleerd dat jij de baas moet zijn en het paard op jou moet letten want misschien wil je iets van hem een hij heeft maar te luisteren en hij moet in ieder geval voor jou aan de kant gaan!??!. Als je met zo’n getraind paard werkt, zie je het paard niet. Je ziet het kunstje wat het paard je laat zien en misschien denk je wel: wat een lief/gehoorzaam/slim paard!
Waarom wil je eigenlijk dat een paard naar jou luistert of voor jou aan de kant gaat? In een vriendschap of onder collega’s is er toch ook niet de één die altijd wijken moet voor de ander? Waarom zou jijzelf niet even aan de kant gaan als je paard er door wil? Maar wat beweegt het paard eigenlijk? Hoe voelt hij zich? Wat vindt hij van jou? Ziet hij zijn omgeving wel? Mag hij wel zelf initiatief nemen tot iets wat hij wil? Wat doet hij als hij zelf mag kiezen?
Mensen laten ook vaak kunstjes zien, ook wij zijn natuurlijk geconditioneerd op sociaal geaccepteerd gedrag (en soms zelfs door ons paard!)
Als je van een paard wilt leren, gaat dat het beste als het paard zich mag gedragen zoals hij is. Zonder gehoorzaam te moeten zijn of onze kunstmatig bedachte grenzen te moeten respecteren. Dan kan hij ons bereiken en hebben wij de mogelijkheid om even onze geconditioneerdheid te laten varen. Pas dan is er de spannende mogelijkheid van een echte ont-moeting! Dat zijn de bijzondere momenten met een innig geluksgevoel.
Wanneer je echt wilt samenwerken met paarden of andere dieren, is het inzicht van de zooantropologie onontbeerlijk voor je kijk op je nieuwe collega’s. Zij hebben zo’n andere achtergrond en cultuur, die moet je eerst bestuderen, dan accepteren en pas dan kan een vruchtbare en rijke samenwerking van de grond komen . Dat is wat ik bedoel als ik mijn paard een co-hulpverlener noem.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 17, Veranderingen, 13-3-2014
Als ik mezelf vergelijk met de paarden, valt me het me op dat ik zoveel “moet” en zij niet. Iets moeten komt terug je in je manier van bewegen. Ik kijk naar de paarden: De paarden staan wat te slapen, er is wel contact met hun omgeving waar van alles gebeurt, maar zij doen even niet actief mee. Ik geniet. Meteen daarna schiet me te binnen dat ik nog wat administratie moet doen, mijn hoofd geeft een rukje. Ik ben in een andere wereld en moet iets en ben uit contact met de paarden en met mezelf. Ander voorbeeld: ik ga de paarden voeren en kom aangelopen met een kruiwagen kuil. Zij wisten al toen ik naar buiten kwam dat dit ging gebeuren. Ik zie dat aan hun doelgerichte loopje naar het hek. Ook ik beweeg me doelgericht, ik weet wat ik doe en heb niets anders aan mijn hoofd. De paarden begroeten me en nemen hun plek in. Jabbadoe blijft wat op afstand, die mengt zich niet in het gedrang, dan zou hij zich alleen maar weer laten wegjagen. Hij staat achter op het zand en gaat plassen. Overspronggedrag, hij wordt gedreven door twee tegenovergestelde behoeften; hij wil eten en hij wil uit de buurt blijven van zijn broers om een snauw te voorkomen. Ik neem dat alles waar terwijl ik kuilvoer in vijf hoopjes neerleg. Ze staan nu allemaal te eten en ik geniet. Dan bedenk ik opeens weer wat ik ook nog moet doen en ik kom weer in beweging. Mijn bewegen is traag en vol weerstand, ik moet iets waar ik niet echt zin in heb. De paarden bewegen zich efficiënt en doelgericht, ze eten.
Wanneer bewegen paarden zich vol weerstand? Moeten zij wel eens iets waar ze geen zin in hebben? Het eerste wat in me opkomt is wanneer de mens iets van ze vraagt wat tegen hun natuur ingaat. Bijvoorbeeld op gevaar aflopen of rustig blijven staan bij flapperende vlaggen. Weerstand valt dan te herkennen maar zeker geen traagheid. De beweging is ook in zulke situaties duidelijk gericht op hun doel, weg willen.
Kennen jullie dat? Dat je paard tegen zijn zin in iets doet en zich ook met tegenzin of verzet beweegt?
Als ik er over nadenk, geloof ik van niet. Wel bewegen in verzet, dat ken ik wel, maar is eenduidig en gericht op het niet doen van iets wat mijn paard niet wil; zo gauw mogelijk zijn voet terugkrijgen of vooral dat pad niet in gaan. Kan een paard iets “moeten” doen van zichzelf? Vast niet, hij kan voorzichtig bewegen of afwachtend gedrag tonen. Maar die innerlijke stem, dat geweten zoals wij dat hebben, nee dat zie ik toch niet bij ze. Waarmee niet is gezegd dat het er niet zou zijn natuurlijk.
Het is wel makkelijker of prettiger om wat je doet, ook vol overtuiging en met alle aandacht te doen, Erg mindfull ook. Wanneer je in het moment weet te blijven, heb je dat paardengevoel. En doe meer van wat werkt, is een mooie uitspraak uit het oplossingsgerichte hulpverlenen. Maar dat stemmetje in ons hoofd gaat nooit helemaal weg. Misschien kunnen we maar het beste veel met paarden omgaan. Die helpen in het hier en nu te blijven. En dan is er minder tijd over om naar dat stemmetje te luisteren….
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 16, 28-2-2014 Voorjaarsweer
Heerlijke zonnige dagen zo eind februari, het lijkt al wel lente te worden. De pony’s beginnen al wat te verharen en de paddocks drogen lekker op. Deze week voorjaarsvakantie en dus mooi de tijd om ook weer uitgebreid te gaan rijden. Gloo de Ijslander zit zo dik in het haar dat ze ’s avonds nog niet droog is na het rijden. De anderen waarop ik rijd, Solo en Jabbadoe hebben veel minder lang haar en drogen dus wat sneller op. De weken hiervoor ben ik helemaal niet aan rijden toegekomen en nu is het echt weer genieten! Ik houd van paarden waar je zo weer op kan stappen ook al zijn ze tijden niet onder het zadel geweest. Ik verwacht ook gewoon van ze dat ze weer verder gaan waar we gebleven waren. Waarom zouden ze dat ook niet doen? Rijden is maar één ding wat we met elkaar doen, naast de therapie of de dagelijkse verzorging en die dingen gaan natuurlijk wel altijd door.
Die Dagelijkse Verzorging! Tja, wat doe je wel niet allemaal als je pony’s hebt? En hoeveel tijd ben je daar per dag mee bezig? Heel veel en altijd meer tijd dan je wel denkt. Toch kan ik het me absoluut niet voorstellen om niet op deze manier met de dieren te leven. Mensen die hun paard op een pensionstal hebben staan, missen wel ontzettend veel in hun leven hoor! Wat doe ik op een gewone dag? Een kleine beschrijving (want dit is lang niet alles!): Rond 8 uur begint Rubbles te hinniken om me wakker te maken en om zijn eten te roepen. Ik sta op en ga een kruiwagen kuil halen die ik in 5 hoopjes in de paddock leg. Ik kom dan langs de open bovendeuren en ze proberen vast een hap te pakken. Dan doe ik één voor één de boxdeuren open en zoeken ze hun plekje op om te gaan eten. Daarna rijd ik de kruiwagen door de stal naar de achterste paddocks voor de merries en de Shetjes. Onderweg door de stal parkeer ik de kruiwagen voor de box van Gloo om de buitendeur te openen. Gloo is erg slim, ze neemt niet gewoon een hapje maar zoekt echt bewust een grote pluk om naar binnen te trekken en die dan hap voor hap op te gaan eten! Dan krijgen de Shetjes, zij hebben een stalletje aan een paddock dus ik hoef ze niet te verplaatsen. Vervolgens leg ik kuil neer voor de merries en ik haal hen in vaste volgorde naar buiten. Dan ga ik de andere dieren voeren en daarna is het voor mij etenstijd. Vervolgens worden de stallen uitgemest en leg ik vast kuil klaar om vervolgens de paddocks uit te mesten. Als het nat is, kost dat wel even tijd want dat schept niet heel makkelijk en bij erge modder kun je de volle kruiwagen daar beter niet doorheen proberen te rijden. Ze krijgen vier keer per dag voer en ik mest twee keer uit. Nu, tegen het voorjaar is de mesthoop erg hoog en valt het niet mee de kruiwagens omhoog te krijgen. Iedere week ongeveer moet het bestraatte stuk van de paddock geveegd en het zand weg geschept worden, ook best een zware klus. Nu ben ik inmiddels bezig om de al verteerde mest naar de kleinere landjes te rijden om daar vast te bemesten voor de nieuwe grasgroei. Zodra de grote weilanden droog genoeg zijn, kan het loonbedrijf de mestbult daar gaan uitrijden. Dan laat ik in mei/juni maaien voor eigen kuil en heb ik weer een schoon weiland. Vervolgens zijn de afrasteringen aan de beurt; verzakte of doorgerotte palen vervangen, nieuwe isolatoren waar nodig en hier en daar nieuwe draden spannen. De draad vervangen gaat eigenlijk het hele seizoen door, deze slijt namelijk en als de paarden er doorheen gaan knapt het. Aan elkaar knopen kan wel, maar je weet nooit zeker of er niet ergens een breuk in de stroomdraad zit terwijl het nylon nog heel is. Je kunt dat doormeten en anders zie je aan het graasgedrag heel snel dat er blijkbaar geen stroom meer door komt! Voor de Shetlanders gebruik ik vlak achter de stroomdraad nog een schapenstroomnet, met hun dikke vacht voelen ze de stroom nauwelijks en leren ze heel snel er doorheen te glippen. Twee keer per dag schuif ik dan de draad een half metertje op en hebben ze weer vers gras. Maar nu is het nog niet zo ver, pas eind april,
begin mei komen ze op het gras. De eerste dag een half uur en dan ieder dag een beetje langer om hun stofwisseling de tijd te geven zich op het nieuwe voer in te stellen. Tegen die tijd moeten ze eerst ontwormd worden en krijgen ze hun jaarlijkse enting influenza en tetanus.
Eigenlijk ben ik gedurende de hele dag wel op één of andere manier met de paarden bezig als ik thuis ben. Natuurlijk, als ik weg moet voor mijn werk, kan dat ook, dat vergt wel weer andere voorbereidingen. Zoals ik al zei, ik zou het niet graag anders hebben en ik deel de werkzaamheden graag met cliënten en vrijwilligers. Wat we samen doen, heeft een doel, is nuttig, gezellig, je gebruikt je lichaam en het houdt je in het hier en nu tussen de paarden. Je wordt je bewust van hun gedrag, van het weer en hun reactie erop, van je eigen energie en stemming en je voelt wat er te voelen is. Vervolgens kun je kiezen om ze te borstelen, met ze te gaan wandelen of misschien wel te rijden. Dit is echt leven MET paarden!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 15, Beelddenken
OP welke wijze kun je mensen bewust maken van hoe paarden de wereld ervaren? Die vraag kom ik natuurlijk dagelijks tegen in de lessen met studenten of in sessies met cliënten. Het antwoord is een trial and error kwestie. He is minstens zo moeilijk om in de belevingswereld van een mens aan te sluiten als het dat bij een paard is! Afgelopen week werkte de uitleg zo goed met als resultaat dat de student een helemaal geweldige dag met haar paard heeft beleefd.
Temple Grandin is een autistische wetenschapper die verschillende boeken heeft gepubliceerd over o.a. dewaarneming van dieren. Zij zegt dat ze door haar autisme de wereld ziet in facetten, plaatjes, waarin haar het verband vaak niet duidelijk is. Doordat ze zo sterk details waarneemt, vallen haar heel kleine dingetjes op zoals de dieren ook waarnemen. Het valt natuurlijk niet te bewijzen wat een paard precies ziet en waarneemt, maar het lijkt erop dat paarden beelddenkers zijn, net zoals een deel van de mensheid. Door nu bij die beelden aan te sluiten, zelf ook beelden te zien bij wat je zegt, lijkt de communicatie tussen mens en paard makkelijker te verlopen. Iedere ruiter kent dit principe in feite al; je zit op je paard en stapt rond, je bedenk dat je zo wil gaan draven en je paard draaft al aan! Wat gebeurde er? je zag het draven voor je en blijkbaar vatte het paard dit op als sein dat je wil draven. Je gaf hem dus al de drafhulp. Hoe reageert de mens vervolgens? Die neemt zijn paard terug, straft hem soms en neemt hem zijn eigen initiatief kwalijk. Foei paard, je moet wachten tot ik het sein geef.
Zoals al eerder en vaker beschreven, een paard leeft in het nu. Ziet hij draf in jouw beelden, dan draaft hij en is juist super op je afgestemd! Die fijne afstemming gaan we dan in de war brengen en we corrigeren het paard. Vaak merk je daarna dat hij of langzamer reageert op de volgende hulp, of nog ijveriger en eerder. Zo graag wil hij het gewenste voor je doen. Maar wij worden dan juist ongeduldig en denken dat hij ons uitprobeert, want hij kent de hulpen best! Daar zo’n voorval merk je het gebrek aan kennis en inzicht hoe waarnemen en leren bij paarden werkt.
Dat in plaatjes denken kun je dus ook bewust inzetten. Wanneer een paard bijvoorbeeld in de trailer moet en hij naar een vreemd terrein gaat, is een goed moment. Jij weet hoe de trailer er uit ziet, hoe het zicht is als je in de trailer staat en (waarschijnlijk) wat je ziet als je ter plekke bent en achteruit de trailer weer verlaat. Wat zie je dan? Stallen, een brede laan met bomen er omheen en een weiland met paarden. Als ik dit beschrijf nu, zie ik een plek voor me waar ik ooit ben geweest. Als je dat bewust aan je paard meedeelt, lijkt hij dat op prijs te stellen.
De betreffende student die mehaart verhaal vertelde, had er in ieder geval een heel positief gevolg van ervaren. Haar paard moest naar vreemd terrein voor een wedstrijd. Dat vond hij meestal niet makkelijk. Maar nu hij op deze wijze was voorbereid, leek het veel relaxter te gaan en het resultaat was een hoge waardering voor de wedstrijdproef! Zij was er helemaal van ondersteboven dat het dus werkte, dat ze heeft geëxperimenteerd en ze is gelukkig met die extra manier om met haar paard te communiceren! Het verdiept de onderlinge relatie.
Die verdieping van de relatie, zoeken we daar niet allemaal naar?
““““““““““““““““““““““““““““““““““
Blog 14 Opleidingen ?? 31-1-2014
Opleidingen volgen waarin je met paarden kunt werken, wat is het nut? In deze tijd wordt momenteel het leren weken met paarden, in welke vorm dan ook, steeds meer afgeraden. Je zou er je brood niet mee kunnen verdienen, je leert niets wat je niet ook en beter in de praktijk kunt leren, pretopleiding, ga een vak leren en houd je paarden als hobby. Ieder moet natuurlijk voor zichzelf een antwoord vinden om tot een keuze te komen. Dat valt niet mee want de heersende gedachte over paard gerelateerde opleidingen beïnvloedt ons meer dan we wel denken. Voor een individueel mens is het moeilijk tegen de stroom in te denken. Maar laten we dat toch eens proberen, het zit namelijk in mijn genen om de moeilijke weg te volgen, blijkbaar!
Om een afgewogen oordeel te kunnen vellen, hier de tegenargumenten:
* Kun je via deze opleiding wel je brood gaan verdienen?
* Ben je goed genoeg en gedreven genoeg om tegen de stroom in toch deze weg te kiezen?
* Ik wil dit NU, maar wil ik dat ook voor langere tijd?
* Kan ik er genoegen mee nemen dat ik daarnaast ook nog een opleiding zal moeten volgen, als ik toch kies het bij een hobby te houden?
* Is het een optie voor mij om voor het brood werk te doen(wat me wellicht minder aanspreekt) en me in mijn paarden uit te leven?
Voel je vrij dit lijstje met je eigen argumenten aan te vullen.
Waarom zou het wel een goede keus (kunnen) zijn?
> Het is belangrijk om onderbouwde en nieuwe kennis over paarden en omgang met paarden te onderzoeken.
> Het is van waarde om kennis te nemen van vele verschillende inzichten en stromingen. Alleen doen wat je altijd deed geeft geen verbetering.
> Zonder de vakkennis van de opgeleide mensen verdwijnt er kennis in het dagelijks leven en zullen er nog meer mensen zonder paardenkennis paarden gaan houden en opleiden.
> In de praktijk kun je veel leren, maar je kunt je eigen afwegingen niet maken als je niet bij veel verschillende stromingen te rade gaat. In een opleiding zit als het goed is, een afgewogen keuze van de inhoud en de onderwerpen.
> Door te studeren wat je het liefst doet, je passie, ben je zelf ook op je best!
> Hier volgt uit: Je eigen geluk is een belangrijk onderdeel van je eigen (werkende) toekomst!
Voor iedereen zal het lijstje er uiteraard anders uitzien. Toch wil ik aandacht vragen voor wel al die paarden- of dier gerelateerde opleidingen! Op dit moment is er veel in beweging rond de verhouding mens en dier. Nieuw onderzoek leidt tot vernieuwde inzichten. Er komt steeds meer aandacht voor dierenwelzijn. Om meer aan dierenwelzijn te doen, heb je meer kennis nodig wat voor een dier nodig is aan levensbehoeften. Met de bijzondere leerstoel aan de open Universiteit te Heerlen van Marie-josé Enders-Slegers op het gebied van Antrozoologie, de mens-dier verbinding, is een nieuw geluid te horen. Daarnaast is Learning horse sinds kort in Nederland gevestigd met de Zooantropologie, mens-dier verbinding waarin centraal staat hoe mensen kunnen leren van dieren door hun cultuur te bestuderen. Beide stromingen geven een wetenschappelijke grondslag voor het
samenwerken met dieren. Met deze beide invalshoeken die vanaf nu beschikbar zijn, kunnen we ons niet langer verschuilen achter achterhaalde ideeën voor het houden van dieren of paarden! Voor mij is het natuurlijk van groot belang en ondersteunend voor mijn keuze in het samenwerken in de hulpverlening met paarden, dat er op dit niveau nu materiaal beschikbaar komt.
Beide inzichten komen terug in mijn eigen opleiding voor hulpverleners die met paarden willen werken en in de cursus voor mensen die zichzelf verder willen ontwikkelen met behulp van paarden. Ook in de NHL post HBO opleiding voor hulpverleners heeft deze wetenschap een belangrijke positie gekregen . Op deze wijze kan de kennis een stevige basis vormen voor het ontwikkelen van een nieuwe visie ten aan zien van hulpverlening met dieren en paarden in het bijzonder!
Dus ik zou zeggen: doe er je voordeel mee en vooral veel plezier voor jezelf en zeker voor je paarden want die zullen er wel bij varen!
(Dat blijft geloof ik toch mijn grootste reden om hier intensief mee bezig te zijn)
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 13, 26-1-2014
De Shetlanderfamilie.
Het is leuk dat ik een echte familiegroep Shetlanders heb. Het is begonnen met de merrie, Trappeltje, een zwartbonte met een mooi blauw maanoogje. Zij kwam bij mijn grotere merries te staan. Het ging al snel best goed in de groep. Toch zag ik in de loop van de tijd dat ze het derde rad aan de wagen was. Er werd wel door iedereen met iedereen gekrauwd maar toch, zij leek niet zo gehecht aan de anderen als de anderen aan elkaar. Paarden weten wel degelijk over grootte en soort en ze hechten zich bij voorkeur aan hun “eigen” ras. Niet gek eigenlijk want die taal en cultuur versta je het best. Verschillende rassen hebben toch weer andere eigenschappen en uitingen, net als bij mensen eigenlijk. Dus voor Trappel hebben we een halfjarig hengstje gekocht, dat werd Mikkie, een roodschimmeltje. Drie jaar later werd er een veulentje geboren, Barney, een blauwschimmeltje. Dat was al erg leuk om te zien hoe ze met elkaar om gingen. Barney was een open en actief veulen en na een half jaar speelde hij overdag bij zijn vader in de wei waarna hij ‘s avonds weer terugkwam bij z’n moeder. Hengstjes hebben hun vader nodig in in hun opvoeding, hun moeder wil niet zo ruw spelen en pakt ze niet zo aan als de vader. Nu is er weer een veulen, Pebbles, ook een hengstje maar nu blijft de hele familie samen omdat Mikkie inmiddels gecastreerd is. Dat heb ik laten doen zo’n maand voordat het veulen werd verwacht zodat ze tijdens en na de geboorte samen konden blijven. Want nieuwe veulens zijn wel leuk maar de groep is nu groot genoeg.
Het is een enorm plezier om die familie samen te zien! Tijdens de geboorte was Trappel in haar schuilstal en Mikkie stond op wacht bij de ingang en daar bleef hij ook de eerste dagen, wat op afstand maar vol aandacht en zorg. De 3 jarige Barney stond toen in de groep merries want hij was veel te opdringerig volgens Trappel en mocht niet in de buurt komen. Dit nieuwe veulentje had duidelijk een heel ander karakter, veel rustiger en terughoudender, maar een schattige roodbonte. Na de eerste maand kon Barney weer terug naar zijn familie, hij vond Pebbles geweldig maar Trappel vond het maar zozo en hield haar veulen eerst weer wat bij zich. Op dit moment is Pebbles zo’n zeven maanden oud en hij begint ook wat brutaler te worden. De drie mannen spelen veel en vaak samen en de merrie houdt zich daarbij afzijdig. De afgelopen dagen is er opeens wat veranderd in de rangorde. Ik merkte dat niet langer Barney het stalletje uit moest om buiten zijn hooi op te eten maar dat Trappel weggejaagd werd! Wat zullen we nu hebben? De merrie die moet wijken?? Terwijl zij juist goed moet eten natuurlijk, ze moet melk maken en dat kost veel energie. Daarvoor moet ze rust hebben en niet op hoeven passen of ze ook aan de kant moet. Terwijl ik daar nog over na zat te denken, moest ik iets doen of zo? is de rangorde weer hersteld in de oude vorm. Trappel staat weer binnen breeduit te eten en haar zoon staat weer onderaan. Hehe, nu klopt het weer! De leider willen zijn is toch een zwaardere functie dan gedacht blijkbaar en hij heeft hem maar weer afgestaan.
Ook dat hoort dus bij het opgroeien, boven je macht reiken en weer teruggezet worde. Maar laat ze zelf maar ervaren hoe dat is, daar leer je van!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 12, 17-1-2014
Dit keer een heel bijzonder verhaal en niet van mezelf maar over mijn paarden en mezelf! Ik citeer Nicole Loorbach met toestemming uit haar net uitgekomen boek: “ Zo is het leven “ (echt niet) , te koop: http://www.bol.com/nl/p/zo-is-het-leven/9200000023416143/ Het is een autobiografisch boek over een pijnlijke periode in haar leven, hoe ze daarmee dealt en weer opstaat. Een onderdeel daarvan was een paardenopstelling hier. Het boek is een aanrader voor hulpverleners en cliënten om te lezen en geïnspireerd te raken!
Misschien moet je gewoon eerst staan (blz.157)
Ik had uitgekeken naar het derde weekend van de opleiding Systemisch Werken. Omdat ik weet dat het mijn leven heeft veranderd en zal blijven veranderen. Maar deze keer was anders: voor het eerst sinds het begin van de opleiding had ik goede dingen te melden. Ik vertelde iedereen over mijn vooruitgang in de afgelopen vier weken. Dat alles de goede kant op lijkt te gaan. Over het niet meer leven vanuit angst. En over Roos die volgde. Terwijl ik alle goede ontwikkelingen vertelde, besefte ik dat ik de afgelopen weken al een paar keer zonder bekkenpijn wakker was geworden. Roos volgt niet alleen, mijn lichaam volgt ook.
Dit was een extra dag, aangeboden door Lenie, een van de deelnemers aan de opleiding. Ze verzorgt opstellingen met paarden. Ze leeft voor haar paarden. Eigenlijk voor alle dieren. En ik ben ervan overtuigd dat ze zou sterven als ze zich niet dagelijks met dieren kon omringen.
Lenie liet haar erf zien. Haar dierentuinachtige verzameling van zeldzame dieren. Haar paarden pikten onze energie al op, want Julia’s latere opstelling was dezelfde als welke in het voorbijgaan spontaan te zien was. De paarden hebben blijkbaar geen officiële setting nodig om hun boodschap over te brengen.
Na de rondleiding kozen we ‘paardenkaarten.’ ‘Kies een kaart die je aanspreekt,’ had Lenie gezegd. Ik koos nummer dertien. Ik koos een kaart met veel wolken en een gedeelte van een paardenhoofd aan de onderkant. De kaarten bleken te horen bij hoofdstukken in een boek. Hoofdstuk dertien was ‘Waar gedachten tot de hemel reiken.’ Er stond ‘Wanneer je meester wordt over je eigen geest, komen en gaan verontrustende gedachten als wolken die langs een helderblauwe hemel drijven.’ En ‘Onze fantasieën leiden ons vaak over een pad vol obstakels naar verwarring en teleurstelling. Fantasieën over het perfecte huwelijk vervliegen op het moment dat twee mensen tot “man en vrouw” verklaard worden.’ Oeps. De oplossing? Aandachtig zijn. Door te stoppen met het verleden herkauwen en te stoppen met de toekomst plannen. Door vooropgezette ideeën los te laten en simpelweg op te merken wat er van moment tot moment gebeurt.
Ik kan me er wel in vinden. Ik denk dat veel mensen hiermee worstelen en ik worstel er zeker mee. Maar de ware betekenis van de boodschap kwam pas later aan, tijdens mijn opstelling met de paarden. Het was alsof het paard in mijn opstelling de tekst van hoofdstuk dertien ook gelezen had. Het was alsof hij wist dat ik het wel snapte, maar het niet voelde. Alsof hij wist dat hij het me duidelijk moest maken. En dat deed hij.
Het voelde alsof mijn opstelling al begon op het moment dat ik de schuur binnenstapte. Ik voelde mijn hartslag toenemen, en met elke hartslag werd een nieuwe golf verdriet in mijn lichaam gepompt. Julia ging eerst. Daarna iemand anders. En tijdens zijn opstelling draaide één paard zich naar me toe en bleef me aankijken. Het was bijna staren, maar heel intensief. Misschien keek hij niet eens naar me. Misschien kijken paarden wel naar de zijkant, maar het voelde alsof onze blikken gefixeerd waren.
Tegen de tijd dat de tweede opstelling klaar was, voelde ik me zo verdrietig dat ik het niet meer kon negeren. Dus toen Lenie vroeg of er nog iemand een opstelling wilde, zei ik ‘Ik denk dat ik moet gaan.’ En ik ging. Zodra ik de opstelling instapte, draaiden alle vier de paarden zich simultaan om. Ze renden weg, tot ze door het hek werden tegengehouden, zo’n twintig meter verderop. Zo bleven ze staan, kijkend naar de wijde wereld buiten de schuur. Lekker dan. Lekkere energie breng ik met me mee. Volgens Lenie was het slechts een reflectie: de paarden zijn slechts een spiegel. Ik wilde inderdaad hard wegrennen, net als de paarden. Ik had het gevoel dat ik dit moest doen, maar ik wilde het absoluut niet.
‘Wil je delen wat je bezighoudt?’ vroeg Lenie. ‘Ik weet gewoon niet wat ik met mijn leven aanmoet,’ zei ik, ‘Ik weet niet wat ik moet doen. Qua werk. Qua leven. Qua alles.’ Ik had het nog niet gezegd of het paard dat me al die tijd had aangekeken, draaide zich om en liep naar me toe. Maar hij kwam niet dichtbij. Lenie vroeg me om mijn plek te vinden en dat deed ik. Toen ik mijn ogen weer opende, vond ik mezelf aan de korte zijde van de schuur, met mijn gezicht naar de wand. De drie weggelopen paarden stonden aan de andere korte zijde van de schuur. ‘Mijn’ paard liep naar me toe, en duwde zachtjes met zijn hoofd tegen mijn benen. Ik draaide me om en zag dat het paard tussen mij en de anderen stond. We bleven staan. En staan.
Uiteindelijk zei ik ‘Hij doet niets.’
‘Hij doet wel iets,’ zei Lenie, ‘Hij staat. Misschien moet je gewoon eerst staan.’
Daar was het. Het paard liet me voelen wat de kaart eerder die dag had willen zeggen. Misschien moet ik niet zo geobsedeerd zijn door fantasieën over de toekomst. Door het maken van plannen waar ik toch niet aan zal vasthouden. Misschien moet ik gewoon eerst staan. Hier en nu. In het moment. En gewoon zíjn. Zien wat er gebeurt. En het leven nemen zoals het komt.
Lenie vroeg wat ik wilde doen. Ik zei ‘Ik wil hem graag een knuffel geven.’ Wat vreemd was, maar de woorden hadden mijn mond al verlaten voor ik doorhad wat ik ging zeggen. Zodra ik het probeerde, ging het paard weg. Lenie vroeg half geïrriteerd ‘Geef je het zo makkelijk op? Probeer het nog eens.’ Met tegenzin probeerde ik het nog eens. Ik hurkte en probeerde voorzichtig contact te maken met het paard. ‘Je halfslachtige acties leiden nergens toe,’ zei Lenie, ‘Als je iets wilt, dan zul je ervoor moeten gaan!’ Les twee. Leef in het moment, en als je iets doet, doe het dan met overtuiging. Ik snap het.
Lenie liet me mijn hand op de schouder van het paard leggen, zodat hij me kon leiden. Hij leidde me naar de aanwezigen, maar stond als een schild tussen ons in. Als een merrie met mij op veulenpositie. Me beschermend tegen de grote, boze wereld daarbuiten. Het voelde goed: ik hoef de wereld nog niet zelf aan te kunnen. Ik word beschermd. Ik kan hier gewoon schuilen. Ik kan gewoon eerst staan.
Gek genoeg liet het paard me nu wel een knuffel geven. En ik kreeg een echte knuffel terug. Niet met armen natuurlijk, maar het voelde als een knuffel van twee kanten.
Dit was het einde van mijn opstelling, dacht ik. Maar ik had nog één les te gaan. ‘Leg je hand maar weer op zijn schouder,’ zei Lenie, ‘en begeleid hem maar terug naar de andere paarden.’ Ik legde mijn hand op zijn schouder. En hij liep met me mee. Maar als ik te snel ging, verzette hij geen stap meer. Niet totdat ik de veulenpositie weer innam. En me weer door hem liet leiden. Niet totdat ik één stap tegelijk nam in plaats van tien zoals gewoonlijk. Pas dan mocht ik de figuurlijke teugels weer in handen nemen.
Misschien moet ik gewoon eerst staan.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 11, 6-1- 2014
Oudjaar zit er weer op, volop vuurwerk al zitten we gelukkig een eindje van het dorp vandaan. De paarden heb ik voor 12 uur nog gevoerd in hun stallen. De bovendeuren laat ik zoals meestal open. Ik weet van eerdere jaren dat ze niet echt bang zijn voor het vuurwerk, alleen die gillende dingen houden ze niet zo van. Om 12 uur ga ik naar buiten naar de paarden kijken. De paarden laten hun hooi iedere keer even in de steek om over de deur heen naar buiten te kijken naar de lucht waar de mooiste kleuren zijn te zien. Het lijkt werkelijk wel of ze echt kijken, vooral Rubbles vindt het wel interessant! Hij doet zijn hoofd ver omhoog en volgt de baan van verschillende vuurpijlen. Vorig jaar was de IJslandse merrie Gloo nog maar 2 maanden bij ons. Zij was wel angstig voor de knallen en stond toen in een hoekje van haar stal te bibberen. Ik was benieuwd hoe het dit jaar zou gaan met haar. Verder gaat het hier namelijk erg goed en wordt ze steeds meer aanwezig en kalmer en is duidelijk wel op haar plek. Ik denk zelfs dat het hulpverlenen aan mensen haar erg heeft geholpen die plek in te nemen. Tijdens het vuurwerk bleef ze dit keer dooreten, een beetje gespannen, dat wel maar toch niet zoveel dat ze niet kon eten! Ik was dus blij voor haar dat ze het zo goed kon doorstaan.
Mooi is dat toch, de rust van de kudde en het zelfvertrouwen wat ieder paard daar uit haalt. Ik krijg nogal eens opmerkingen over de rust die mijn paarden uitstralen. De meesten zijn dan ook al hun hele leven hier bij mij en ze leven in een grotendeels stabiele kudde waarin ieder zijn plek heeft. Dat is natuurlijk erg belangrijk voor ze en een erg onderschat gegeven. De meeste paarden veranderen nogal eens van plek tijdens hun leven. Een nieuwe plek, andere gewoonten, andere baas, andere paarden soms waarbinnen zij hun plekje weer moeten veroveren. Geen wonder dat de mensen denken dat paarden altijd hardhandig zijn en elkaar met hoeven en tanden tot de orde roepen. Want zo kan het toegaan tussen vreemde paarden onderling. Omdat het zo zelden voorkomt dat paarden zeer langdurig in hun vaste groep leven, zien we die rust dan ook niet vaak als mens. Ik krijg echter een geheel ander beeld van hun onderlinge communicatie. Hier is er natuurlijk ook eentje de leider maar dat zie je nauwelijks. Een ander mag ook rustig een initiatief nemen of zelfs de leider aan de kant duwen in sommige situaties. Hun afstemming op elkaar is zo fijntjes dat ik vaak niet eens zie wat voor signaal er werd gegeven terwijl er toch een verandering van plek plaatsvindt bijvoorbeeld. Hardhoevige confrontaties zijn er hier niet of nauwelijks en ik heb eigenlijk nooit wonden of blessures van hun onderlinge contacten.
Is het bij mensen ook niet zo dat er geen grote gebaren nodig zijn als er genoeg zelfvertrouwen en geborgenheid aanwezig zijn? Als je gehoord en gezien wordt? Alleen helaas, net als veel paarden dat niet meemaken, lijkt het ook niet voor alle mensen weggelegd. Dan kan je er alleen het beste van zien te maken, net als de paarden dat zullen doen.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 10, 20-12-2013
Vandaag is het mooi weer en mijn vakantie begint na morgen want morgen heb ik nog een cursusdag. Een bijzondere oproep dit keer.
De laatste dagen staan bol van de acties, serious request staat dit jaar met het glazen huis in Leeuwarden. De studenten van de NHL, welzijnsafdeling, hebben allerlei acties uitgevoerd in het teken van hun studie, om met geld het goede doel te helpen. Bij mij kwam het verzoek op de mail van Petra Nelstein die zich inzet om een therapiepaard te adopteren. Ze wil voor het paard een goede oude dag en voor het gezin met kinderen die van haar leren de rust dat ze het paard kunnen blijven verzorgen. Hieronder een stukje van de reactie van de moeder nadat er voldoende geld is opgehaald om het paard te kopen (nu nog voor het komende onderhoud!!) :
“Ik ben van mening dat elk paard een verdiende oude dag zou moeten krijgen en zijn leven lang vertroeteld zou moeten worden. Ook al kan het dier niet meer bereden worden of levert het niet veel prijzen op.
Om Ilonka een blijvende oude dag te gunnen zijn er blijvende sponsoren nodig.
Ilonka heeft een eigen bankrekening.
Nummer: 688252338 t.n.v. J.I.M. Postma
Het was jammer genoeg niet mogelijk om die op haar naam aan te vragen, dieren in Nederland zijn volgens de wet ,,voorwerpen’’ en geen rechtspersonen en kunnen daarom geen eigen rekening openen. Hierover meer in een volgende mailing.” tot zover Jaqueline Postma
Hoe kijken we naar onze paarden? Ik zie mijn paarden zeker als persoonlijkheden met allerlei eigenschappen. Sommige eigenschappen vind ik fijn, andere irriteren me best wel. Mijn paarden zijn mijn vrienden en ik merk daar geregeld verschuivingen in op. Een periode vind ik b.v. Gloo heel leuk en met haar maak ik vooral buitenritten in de bossen want ze gaat ze lekker makkelijk mee in de vrachtwagen en lijkt er geen last van te hebben dat ze bij de andere paarden weggaat. Zulke uitstapjes en zelf logeerpartijen maken dat we samen een andere verhouding krijgen. Dan ben ik vooral met de Shetlanders bezig, met de vader, Mikkie en zijn zoon Barney. Zij zijn een paar keer mee geweest naar sessies op andere plaatsen. Ik ben dan zo trots op ze dat ze in een vreemde omgeving gewoon hun werk doen en zich niet laten intimideren door de hele andere omstandigheden dan thuis! Of dan denk ik aan Dana, met haar kan ik zo lekker samenwerken als ik met kinderen werk. Ze is zo zorgzaam naar ze en geniet lekker van hun aandacht en geborstel, ook al gaat het soms wat onhandig! Op een ander moment geniet ik vooral van de kracht en levenslust van Rubbles en Flint, hoe zij toch eindeloos kunnen spelen met elkaar en hoog tegen elkaar op steigeren, zo’n prachtig gezicht! Ja, ieder paard heeft zijn geheel eigen, unieke persoonlijkheid en met z’n alle vormen ze hier de kudde. Gelukkig kan ik ze allemaal onderhouden en ze dat bieden wat er nodig is. Vanuit die positie zou ik dat alle andere paarden dat ook gunnen. Maar dat kan ik niet in mijn eentje, daarvoor vraag ik jullie, de mensenkudde om daar te helpen waar je kunt, voor mens en dier! Misschien voor het paard Ilonka, misschien andere paarden of mensen in jouw omgeving, ieder doet wat ie kan!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 9 3-12-2013
Er is een verhaal wat ik graag wil vertellen. Het gebeurde niet vandaag maar vandaag gebeurde er iets waardoor ik daar aan denken moest. Ik had de vier ruinen, de broers Solo, Jabbadoe, Flint en Rubbles in de binnenbak om hen wat te laten lopen. Toe ik een signaal gaf gingen ze netjes achter elkaar hun rondjes stappen, draven galopperen, omkeren enzovoorts. Het ging mooi en ze hadden er plezier in. Toen we klaar waren en ik dat hardop zei, stelden ze zich alle vier op een rij op de middellijn op! Heel apart want dat kennen ze helemaal niet. Er zijn er maar twee onder het zadel en ook dan stop ik niet vaak in het midden. Maar het zag er heel mooi uit en ze leken nog op iets te wachten. Dus ik maakte een buiging voor ze en bedankte ze voor het fijne samenspel. Door die buiging moest ik denken aan een eerdere situatie:
Ik was met Jabbadoe en een cliënt in de binnenbak met een vraagstuk bezig. We zaten in een proces en Jabbadoe maakte een beweging die duidelijk een bedoeling had maar ik verstond het niet. Opnieuw probeerde hij wat en opnieuw snapten we niet goed waar het over ging. Totdat opeens de doorbraak kwam en de cliënt begreep wat hij duidelijk maakte: het ging ook over twijfel, niet kunnen geloven wat je ziet of weet. De opluchting was groot bij ons en we deden allemaal zo ons best blijkbaar. Toen maakte ik een buiging voor Jabbadoe die het niet opgegeven had en maar bleef aangeven wat er speelde. Ik was hem zo dankbaar! En wat er toen gebeurde? Hij boog terug !!! Ik wist niet wat ik zag, maar werd ook zo geraakt door hem en zijn inzet en de erkenning die hij mij gaf hiermee. Echt een heel bijzonder moment wat we zo samen deelden. Ik was ook verschrikkelijk trots op hem! Dat we als mens en paard zo met elkaar om kunnen gaan, mooier kan toch niet?
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Blog 8, 28-11-2013
Mooie mistige dagen, de paarden zijn rustig en staan wat te slapen. Ik kijk naar ze vanuit de praktijkruimte. Opeens gaan er hoofden omhoog en komen ze naar het hek toe lopen. Aha, ik heb waakpaarden! Er komt iemand aan, ik verwacht ook een cliënt dus het klopt. Even later zitten we binnen aan een kopje thee. We zitten zo dat de cliënt zicht heeft op de paarden.
We beginnen met een kort gesprekje over de reden van haar komst hier. De paarden zijn weer iets naar achteren gelopen maar blijven gericht op ons ook al zitten we binnen. Tijdens ons gesprekje wordt haar focus gericht op haar beleving van haar vraag. Daarmee gaan we naar buiten en we lopen samen naar de paarden toe. We blijven voor de omheining staan en de paarden komen naar ons toe. Ik vraag om te blijven staan en waar te nemen wat er gebeurt. Het is voor sommige mensen heel aantrekkelijk om direct contact te maken, te aaien en te genieten van het contact. Dat is ook mooi maar bij een eerst ontmoeting gaat dat dan wel erg snel. Ik leg uit: bij het kennismaken is het wel heel intiem om meteen te aaien en aan te raken, doe je dat ook zo bij mensen? Gelach, nee niet echt. Wat is er nu dan anders? Hoe weet je dat je de ander mag aanraken? Waar let je op? Kijk, als zij naar je toewenden, aan je snuffelen en zelf lichaamscontact maken, mag jij dat ook doen met het paard. Hoe bevalt dat deze rustiger manier? Wat is er nu anders?
Het antwoord is: nu zie ik het paard anders, het is niet gewoon een paard, het is Jabbadoe en hij kijkt je zo aan. En je kunt voelen dat er echt contact is. Hij loopt nu weg, verjaagd daar zijn broer Rubbles. Ook hij komt met je kennismaken. Wie is hij? Hoe doet hij en wat is anders? Rubbles is een heel ander paard, hoe gaat de kennismaking met hem? Hij is veel directer en hardhandiger. Hij geeft je een zet met zijn neus, wat bedoelt hij nou? Misschien mag je hem wel wat steviger aanraken. Hij snuffelt in je hals, hoe voelt dat? O, nou gaat hij te snel intiem worden, dit wil je niet! Maar ik zie dat je het wel laat gebeuren, waarom duw je hem niet weg? En daar komende tranen, er is iets in je geraakt.
Dit is een paard, je wilt dit niet, wat kun je doen? Probeer maar iets, nee zeggen alleen is niet genoeg. Hoe duidelijk durf je te zijn en wat kun je doen om jezelf te helpen? Juist, een stap achteruit zetten helpt. Even maar, want Rubbles volgt je. Ja dit paard is erg goed in het je duidelijk maken dat JIJ duidelijk moet zijn…. Haal eens diep adem en stuur hem nu met overtuiging weg. En nog eens. Ja, wat gebeurd er nu? Hij gaat een stap achteruit en kijkt je aan. Ho, pas op, je laat je vertederen door zijn lieve ogen en staat alweer in je gezicht te blazen! Herken je dat? Vind je het moeilijk om afstand vast te houden met mensen? Je wilt aardig zijn, aardig gevonden worden. Vind je hem eigenlijk wel aardig als hij zo opdringerig is? Ja? Goh, dan zal hij vast dicht bij je willen zijn en het lijkt een spelletje te worden.
Opnieuw de vraag aan jou: wil je dat zo? Nee?! En bij het hartgrondige uitspreken van het woordje nee, draait Rubbles acuut zijn hoofd af en loopt weg naar de anderen toe. Heb je gevoeld? Als je werkelijk diep in je voelt dat je iets niet wilt, reageert het paard met weglopen.
Op deze manier kan contact met een paard iemand helpen om bij zichzelf te ontdekken wat je werkelijk meent en wat niet. Door zijn reactie te zien, leer je je eigen gedrag herkennen. We sluiten de sessie hiermee af en we bedanken de paarden. Zij lopen allemaal terug naar achteren en gaan op rust staan.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Nummer 7, 12-11-‘13
Vandaag was een dag met mooie ervaringen die ik graag wil delen! Op de praktijk had ik een gastles georganiseerd van Learning horse (www.learninghorse.nl) voor de minorstudenten, eigen cursisten en een enkele collega docent van de opleiding social work in Leeuwarden. Eerdere gastlessen waren door hen op de Hogeschool gegeven, nu koos ik voor mijn praktijk omdat we dan ook met de paarden konden werken. Het was schitterend!
Eerst was er de inleiding over wat de zooantropologie of de antrozoologie precies inhoudt. De wetenschap die kijkt naar hoe mens en dier elkaar beïnvloeden door hun samen zijn of samen doen, even kort samengevat. Daar krijg je vast een idee bij als je dit zo leest. Kijk eens naar je paard, wat zou hij zien of waar kijkt hij naar? Wat zou hij denken? Waar houdt hij zich mee bezig? Al snel zou je van antropomorfisme worden beticht als je stelt dat je paard überhaupt ergens over nadenkt! Dan zou je je dier vermenselijken en hem beweegredenen toeschrijven die alleen je als mens kunt hebben. Maar is dat wel zo? Heeft je paard geen eigen leven met interesses, eigen manier van waarnemen en een karakterstructuur die uniek is voor zijn persoon? Ja toch? Ieder paard is toch ook verschillend, net als ieder mens uniek is. Op dat moment neem je hem waar als individu en niet meer als “een paard”. Kan je in dialoog gaan met je paard? Met ieder paard? Ja, natuurlijk! Om elkaar als gelijken te gaan ontmoeten is alleen een nieuwsgierige houding nodig. Dat is best moeilijk want de heersende manier van omgaan met paarden is dat jij bepaalt en het paard luistert. Je traint hem en een braaf paard luistert goed. Dat noemen ze leiderschap, daarbij wordt gezegd dat een paard dat fijn vind, hij wil graag een leider volgen. Hier valt wel een vraagteken bij te plaatsen. Observeer maar eens een kudde paarden. Daar is het hellemaal niet zo dat een leider zijn volgelingen dwingt te eten of te slapen of wegjaagt van zijn plek. Nee, kuddegedrag en leiderschap bij paarden zijn vele malen ingewikkelder en subtieler. Maar daar in een ander bericht meer over.
Je kunt samen met je paard zijn en genieten van die gezamenlijke ervaring. Nieuwsgierig dus, wat doet een paard om te onderzoeken? Kijken, ruiken, betasten met mond of voorhoeven. Die lichaamstaal kun je als mens ook gebruiken. Voel maar met je handen aan de grond, voel aan de wand, schuur er met je lichaam tegenaan, loop langzaam rond en voel de structuur van de grond, snuffel en word je bewust van wat je ruikt. Kortom vertoon onderzoekend gedrag en de paarden doen hetzelfde. Soms komen ze bij die onbekende mens snuffelen, een duwtje geven en lopen al onderzoekend verder naar de jas die is uitgetrokken en ergens ligt. Naast die nieuwsgierige houding is er een niet-doelgerichtheid voor nodig. Je hebt geen doel anders dan het onderzoeken zelf. Je kunt zo zelfs paarden helpen die zelf hun onderzoekend gedrag zijn kwijtgeraakt. Paarden die zo getraind zijn dat ze alleen iets doen op commando, supergehoorzaam zijn. Learned helplesness, er is zelfs al een naam voor paarden die door bestraffing hebben afgeleerd nog maar iets zelf te willen en alleen maar kunnen gehoorzamen. In de mensenwereld zouden we zulk gedrag zwaar depressief of dissociëren noemen.
Door je zo te gedragen breng je een bepaald soort interactie op gang. Het paard is vrij in zijn doen en laten. Jij als mens bent net zo vrij. De éen is er niet op uit de ander te overheersen. Je kunt als mens niet mislukken, het paard hoeft niets voor je te doen of naar je te luisteren, je hoeft niets aan te tonen of af te dwingen. Het paard hoeft niet iets met jou, kan het dus ook niet fout doen. Toch doet het iets met beiden, die gezamenlijke tocht. Laat me bij gelegenheid eens weten als je wilt, wat zo’n ontmoeting met jou doet! josiendevrijeteugel@hotmail.com
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Boerakker, 30 Oktober 2013
Storm en regen…
Wintertijd is ingegaan, het is sneller donker ’s avonds. Buiten is het nog niet echt koud maar wel nat en afgelopen maandag een echte storm. Veel takken zijn van de bomen gewaaid zodat de paarden wat extra’s te knabbelen hebben. Dat komt goed uit want het weiland is net leeg gegeten en door het vele water kunnen ze er niet meer op. Met die takken hebben ze dan nog wat afleiding. Voor de paarden vind ik het ieder jaar weer jammer die inperking van hun natuurlijk gedrag. Van de hele dag grazen gaan ze over op 4 keer per dag een pluk kuilvoer en geregeld wat takken om te schillen en op te eten. Maar dat gaat toch snel op en wat doe je dan als paard?
Als je een ruin bent speel je wat met elkaar. Landveroveraartje op de bult zand die ze ieder jaar in hun paddock krijgen is veruit favoriet bijvoorbeeld. Of ze gaan aan de wandel, met zijn vieren achter elkaar aan lopen ze dan figuren. Soms wordt er even stilgestaan, dan neemt er eentje weer het initiatief en lopen ze verder, vaak in dezelfde volgorde. Opeens wordt er rechtsomkeert gemaakt. Dan manoeuvreren ze toch weer zo dat de volgorde wordt hersteld. Of lekker met elkaar in gevecht natuurlijk, zo hoog mogelijk steigeren en elkaar in de houdgreep nemen en de ander op de knieën krijgen.
Als je merrie bent sta je wat te dromen alleen of alle drie bij elkaar. Je verzorgt elkaar met krauwen van manen, hals en rug. Je kijkt wat om je heen en let op wie er nou weer met een hond aan de riem op het pad voorbijkomt. Spelen doe je hooguit met de mensen, niet met elkaar.
De familie shetlander staat nog op het land. Die kleine hoefjes en het lagere gewicht maken dat ze het land niet al te erg vernielen. Zij staan voornamelijk met het hoofd naar beneden om te grazen. Veder doen ze ook natuurlijk veel aan onderlinge verzorging en spel. Het veulen is inmiddels 4,5 maanden oud en speelt vooral met zijn vader en zijn 3,5 jarige broer. Bij moeder komt hij alleen om te drinken. Tja, jongens worden nou eenmaal opgevoed door hun vader!
Ieder die hier komt en de paarden zo in hun bezigheden observeert, haalt er zijn eigen waardevolle boodschap uit.
Herfst, tijd voor bezinning en lange, rustige avonden.
Of
Herfst, tijd om te spelen en je hobby weer eens op te pakken!
Of
De donkere maanden, ik ga meer tijd besteden aan familie of vrienden.
Of
Verandering van ritme, tijd voor wat nieuws?
Of
Nu genoeg zo maar wat aangeleefd, tijd om eens serieus te worden!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Boerakker, 15-10-2013
Het paard als voorbeeld
Het paard laat jou als mens veel verschillende dingen zien, gewoon, simpel door zijn voorbeeld. Hij laat je zien hoe hij de dag doorbrengt en bezig is met dat wat hij op dat moment doet. Op het moment dat jij als mens bij de kudde aankomt kun je veel waarnemen. Zien ze je en nemen ze notitie van je? Hoe reageert hij op jou en wat jij aan energie meebrengt?
Wanneer en mens in een rottige situatie zit, zich ongelukkig voelt en eigenlijk geen kracht meer heeft om het leven tegemoet te treden, dan is daar het paard.
Het paard is.
Wanneer de druk groot wordt, we moeten zo veel, het moet snel en het moet goed, zonder prestatie tel je niet mee, dan is daar het paard.
Het paard graast.
Wanneer je verkouden bent, misschien een griepje onder de leden en je koortsig voelt maar daar niet aan toe kunt geven, is daar het paard.
Het paard staat te rusten.
Wanneer je gepest wordt, faal angstig bent, ontevreden met jezelf of je situatie, midden in een ruzie of een strijd terecht komt, is daar het paard.
Het paard drinkt tot hij genoeg heeft.
Wanneer je jezelf opjaagt om het op alle gebieden goed te doen, in je gezin, op je werk of studie, tijd wilt besteden aan je sociale contacten, je familie en ook nog een sport uitoefent, is daar het paard.
Het paard graast, dan drinkt hij en gaat hij rusten samen met zijn kudde. Daarna graast hij, drinkt hij en rust hij opnieuw en voelt de wind, de zon en de regen op zijn lijf.
Een paard laat je zien dat je bent, niet wat je allemaal wilt, of denkt, of moet of zal….Een paard vindt niet iets van je, maar reageert op je, hij is.
Wie deze les wil leren, mag bij mijn paarden langskomen, je bent welkom.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Boerakker, 4 oktober
Mensen in de paardenkudde.
Wat gebeurt er als je als mens naar de paardenkudde toe loopt? Je komt in hun weiland, hun graasgebied. Daar mag je bij stilstaan, letterlijk ook want het is niet netjes om meteen recht op een paard af te lopen. De kudde mag je eerst toestemming verlenen om dichterbij te komen. Soms willen ze dat niet en bewegen ze zich al grazend verder van je vandaan. Hoe voelt dat voor die mens? Als een afwijzing? Zie je wel, zij vinden me ook al niet aardig? Maar dat is er niet aan de hand. Misschien liep je te snel of zag je het signaal van ho! dat is dichtbij genoeg, niet. Of misschien was je niet met je hele aandacht erbij en was je nog bezig met de ruzie op het werk of school. Met zo’n boos gevoel wil het paard je natuurlijk niet zomaar in z’n kudde laten. Hun energie wordt daarmee verstoord en daarom lopen ze weg. Ga eerst maar eens stilstaan en besef je hoe je je voelt. Wat zou je willen bij de paarden? Contact? Aaien of zo? Ja, aaien is wel contact maar wel heel dichtbij meteen. Mensen die je nog niet kent, ga je ook niet onmiddellijk aanraken, waarom zou je dat bij een paard dan wel doen? Paarden willen net als mensen ook eerst kennismaken en zelf kunnen beslissen of ze zich willen laten aanraken. Als je het geduld opbrengt om daarop te wachten, kun je een heel waardevolle ontmoeting hebben. Dat is een ander soort van contact dan wanneer jij dat alleen bepaalt. Wat doet een paard als hij jou wil aanraken? Hij ruikt eerst aan je, soms krijg je een duwtje van z’n neus, hij beweegt z’n lippen wat over je heen. Soms gaat hij met zijn neus naar beneden, helemaal naar je voeten en soms gaat hij juist omhoog naar je hoofd toe. Dan opeens geeft hij een duw met zijn hoofd, sta je wel stevig? Of hij kijkt je eens heel indringend in je ogen, je wordt er helemaal warm van!
Als je de tijd neemt voor de ont-moeting, kan er zoveel moois tussen paard en mens worden uitgewisseld. Je ziet elkaar echt en je (h)erkent iets. Van zo’n ont-moeting kunnen mens en paard zich goed en tevreden voelen en daarna gaan ze weer ieder hun eigen weg. Een waardevol moment is gedeeld met een levend wezen. Iedere keer weer uniek!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Boerakker, 29 september 2013
Een paard als hulp bij opvoedingsondersteuning!
Mijn paard Dana is een inmiddels 19-jarige merrie, zij heeft zelf veulens gehad en weet dus alles van opvoeden. Zij is degene die een moeder met een dochtertje van 9 een zeer waardevolle ervaring heeft geboden op een moeilijk moment.
Moeder en dochter hebben paardenervaring en ze rijden allebei. De dochter heeft een eigen pony. Moeder krijgt al een tijdje hulp voor haar problemen op De Vrije Teugel en heeft vandaag haar dochter meegenomen omdat ook zij het moeilijk heeft. We gaan naar de binnenbak en daar staat Dana de Tinkermerrie al op ons te wachten. Het meisje wil wel naar haar toe ondanks dat ze best groot is. Maar Dana is uiterst vriendelijk voor kinderen en buigt haar hoofd zodat ze kan worden geaaid door het meisje. Ik geef haar een borstel en ze gaat haar poetsen. Ik sta met moeder naast het paard, zij vertelt hoe goed haar dochter met haar eigen pony overweg kan terwijl dat best een boefje is. Ondertussen staat Dana te genieten van de aandacht die ze krijgt van het meisje. Dan wordt ons gesprek opeens ernstiger, moeder heeft namelijk een moeilijke week achter de rug. Dana doet een paar stappen bij ons vandaan en neemt het meisje mee. Heel goed van Dana, want het praten over de problemen van moeder, is niet bestemd voor de oren van een klein meisje. Maar terwijl Dana iets verder weg gaat staan, wordt moeder opeens heel bang, ze heeft nu geen controle meer over het paard en zou haar dochter niet kunnen beschermen als dat nodig is. Moeder staat haast te hyperventileren, Dana kijkt achterom naar moeder terwijl het meisje doorgaat met borstelen en knuffelen, die gaat daar helemaal in op. Ik laat haar zien hoe goed Dana op haar dochter past en ze wordt rustiger. Dana doet weer 2, 3 stappen, kijkt achterom en wacht tot het voor moeder weer hanteerbaar is. Ik laat moeder ondertussen zien dat het veilig is en maak de koppeling met als haar dochter op school zit. Ze mag haar dochter een beetje loslaten, dat maakt haar niet tot een slechte moeder en haar kind heeft een beetje ruimte nodig om te groeien. Dana gaat door met haar les, ze maakt een cirkel, na ieder paar stappen kijkt ze naar moeder en wacht ze tot zij zichzelf weer heeft hervonden. Tot slot, aan het eind van de cirkel levert ze dochter weer bij moeder af en loopt dan weg en gaat haar hooi eten. Het is klaar.
Ik sta er verstelt van dat Dana precies dat deed wat er nodig was, zo precies bleef afstemmen op moeder en niet verder liep voordat moeder het weer aankon! Ik kan haast niet geloven wat ik net heb gezien en heb er kippenvel van. Moeder beseft zich dat het veel gezonder is voor haar dochter om niet aldoor in haar nabijheid te zijn. Juist omdat het met haarzelf niet goed gaat en haar kind daar dan mee wordt geconfronteerd.
En ik? Ik ben nog steeds een beetje beduusd van wat ik net heb zien gebeuren! Wat een geweldig paard is Dana!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
25 September 2013
Wat kan een paard je allemaal duidelijk maken door zijn reactie?
Eén van de vroegere ervaringen tijdens mijn leer fase waar ik erg van onder de indruk was, is de volgende: Ik heb een groep studenten uitgenodigd me te helpen door oefen cliënt voor me te zijn. Een collega van me filmt de sessies. Ik werk met de 4 ruinen in de binnenbak waarbij ik soms met één paard doorwerk in een afgezet stuk daarvan. De andere paarden staan er dan gewoon naast. Op een bepaald moment vraag ik een student of zij bij het paard in de bak wil gaan staan om haar vraag te stellen. Ze zegt ja en komt naar binnen gelopen naar me toe. We staan daar en het paard begint te rennen en te springen. Hij wil zo ver mogelijk bij ons vandaan en klimt haast tegen de wand op. Hij blijft galopperen, is erg onrustig en bonkt tegen de wanden aan. Ik snap er niets van, net was er nog niets aan de hand en waren ze allemaal rustig! De student blijft stil staan en doet niets maar vraagt hardop wat er is en dat we misschien maar beter kunnen stoppen. Dat brengt me op een idee en ik stel haar de vraag wie hier nou eigenlijk weg wil, zij of het paard? Ze denkt even na en beseft zich dat zij het eigenlijk hartstikke eng vind en hier helemaal niet wil zijn maar zich niet wilde laten kennen. Op het moment dat ze dat zegt, kalmeert het paard. Hij beweegt langzamer en kijkt haar aan. Ik vraag waar ze bang voor is. Ze zegt bang te zijn voor wat het paard in haar los kan maken want ze zit eigenlijk niet zo goed in haar vel. Nu ze dit zegt, komt het paard naar haar toegelopen, maakt oogcontact en begint te kauwen en te likken, zijn hoofd zakt naar beneden. Wanneer een paard dat doet wil dat zeggen dat er iets gebeurt, iets wordt erkent, losgelaten, wordt bewerkbaar en leidt tot ontspanning. Zijn hoofd gaat omlaag, de student laat ook de spanning los, er komen tranen. Ze aait het paard en ze zegt dat ze opgelucht is, dat ze nu niet meer iets hoeft vol te houden. Zo heftig als het paard eerst was, zo kalm is hij nu, ongelooflijk wat een sterke verandering in een paar minuten!
Dat een paard zo sterk kan reageren op die niet erkende spanning bij een mens! Op zo’n manier gaat hulpverlenen erg snel! Je bent zomaar bij het punt waar het om draait: je groter voordoen dan je eigenlijk bent. Zo’n les van het paard helpt die mens om een andere weg te zoeken die niet snel vergeten wordt. Niemand wil toch een op hol geslagen paard zijn met alle risico’s die daarbij horen?
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
22 September 2013
Vandaag ga ik verder over de systemen waarbinnen mensen maar ook paarden functioneren. Ik wil een voorbeeld geven van een moeder me een dochter van 14. De dochter kan zich moeilijk uiten op school en ook thuis en ze lijkt veel op te kroppen. Ze komt langzaam wat in een isolement en moeder wil haar graag weer blijer zien. Wel heeft ze een eigen pony waar ze mee rijdt, alleen dat wil de laatste tijd niet meer zo goed. De pony gaat er nogal eens vandoor en het meisje wordt dan verschrikkelijk kwaad en beheerst zich niet meer naar de pony toe. Een moeilijke situatie op een lastige leeftijd en de moeder zoekt hiervoor hulp. Uiteindelijk wil de dochter wel komen om te kijken of ze weer in een beter humeur kan komen en niet meer zoveel strijd heeft met haar pony, want ze wordt er bang van.
We praten eerst met z’n drieën in de bak tussen de paarden om kennis te maken met elkaar. Het lijkt of de paarden al meeluisteren. Uiteindelijk komt er één paard met de oren naar voren bij ons staan. Hij wurmt zich tussen de moeder en het meisje door en loopt een rondje om de moeder heen. We praten over dit opvallende gedrag en op nieuw loopt hij tussen het tweetal door terwijl ik ze vraag of dit iets voor ze betekent. Ze ergeren zich beiden wat aan dat paard en vinden hem wel wat lomp. Al pratend blijft dit paard, een ruin, tussen hen doorlopen en ze zodoende dwingen de ruimte tussen hen in groter te maken. Langzaam zie ik begrip dagen bij de moeder… Het paard blijft doorgaan met zijn ruimte te maken, wel een keer op tien loopt hij zo tussen hen door tot de afstand blijkbaar goed is in zijn ogen. De moeder spreekt uit dat zij misschien te dicht op haar dochters huid zit en wat minder bezorgd moet zijn. Dochter slaakte een zucht van verlichting en is het daar helemaal mee eens. Zij wil het meer zelf uitzoeken! Het paard staat stil en valt haast in slaap.
Ik heb hun beiden de vraag meegegeven om na te denken over de plek en de rol van vader in hun gezin. Het was namelijk het mannelijke paard wat deze moeder en dochter op de juiste afstand van elkaar kon zetten zodat beiden konden erkennen wat er speelde zonder dar er boosheid naar hem ontstond. Hoe kan vader helpen in deze situatie?
Afstand- nabijheid, moeilijk iedere keer weer opnieuw, hoe nabij mag ik van de ander komen? Wanneer is het tijd een beetje los te laten?
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
19 september 2013
Wat ik deze week heb ervaren…
Het is september, de nieuwe groep van minorstudenten “Hulpverlenen met paarden” bij de NHL is weer gestart.
Een groep enthousiaste studenten maakt kennis met het werken met mijn paarden hier in Boerakker. Eerst ont-moeten we elkaar, paarden en mensen. De paarden staan te grazen, wij lopen langzaam naar ze toe. Hebben ze ons al waargenomen? Hoe weet je dat? Welk paard is het eerste met opkijken en wat zegt dat over dat paard? Ik stel veel vragen en laat ze in zichzelf zoeken hoe ze begrijpen wat de paarden communiceren. Ieder die met paarden omgaat, weet dat ze je dingen duidelijk kunnen maken, trappen tegen de lege waterton is duidelijk, ze willen vers water! Maar wat communiceren ze nog meer? Tot welk paard voel je je aangetrokken of vind je juist meteen onsympathiek? Wat is dat precies en waar voel je dat in je lichaam en waar (of aan wie?) doet dat je denken? Zo wordt een eerste spiegel voorgehouden. Een eerste contact onthult je veel over wie jij bent en hoe je de wereld om je heen tegemoet treedt. Wanner ik vragen stel, wordt in eerste instantie naar het paard gekeken, die is in zichzelf gekeerd, nieuwsgierig, humeurig of opdringerig. Maar als je er naar kijkt alsof je in de spiegel kijkt, zie je misschien eigenschappen van jezelf. Hoe “weet” je nou wat waar is? Daar geef ik twee antwoorden op: de eerste is “dat weet” je niet, dat voel je. En het tweede antwoord is: om te leren onderkennen of dat wat je voelt iets zegt over jezelf of over het paard, is ook lastig en vraagt veel oefening. Het paard kan actief jou iets laten weten, denk aan het voorbeeld met de waterton. Maar het kan ook een reactie zijn op hoe je je op dat moment voelt of waar je aan denkt.
Een paard leeft in z’n kudde, daar is hij onderdeel van en is met alle kuddeleden in verbinding. Zij vormen een systeem. Binnen een systeem ligt de nadruk op die lijntjes en minder op de individuele eigenschappen. Een actie kun je altijd zien als een re-actie op een ander individu.
Dus: het paard gooit zijn hoofd omhoog: wat trok zijn aandacht? En voelden jullie ook dat schokje door je heengaan? Dat is het kuddegevoel! Je was een onderdeel van de kudde en je reageerde mee!
Verbinding, zoeken wij dat als mensen ook niet?
Hulpverleningspraktijk "De vrije teugel" 